នៅក្នុងនាទីប្រវត្តិសាស្រ្តពិភពលោករបស់យើង នៅសប្តាហ៍នេះ សេង ឌីណា សូមរៀបរាប់អំពីប្រវត្តិទស្សនវិទូដ៏ល្បីល្បាញមួយរូបទៀត នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ត គឺ “អារីស្តូត”។
សូក្រាតត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជា “បិតាស្ថាបនិកនៃទស្សនវិជ្ជា” ក៏ប៉ុន្តែ ទស្សនវិទូដែលគោលគំនិតមានឥទ្ធិពលខ្លាំង យូរអង្វែង និងទូលំទូលាយជាង គឺ អារីស្តូត។ នៅក្នុងរយៈពេលរាប់សតវត្សរ៍ គោលគំនិតរបស់អារីស្តូតត្រូវបានគេយកមកធ្វើជាមូលដ្ឋានគ្រឹះ នៅក្នុងការសិក្សា នៅស្ទើរតែគ្រប់វិស័យ រាប់ចាប់តាំងពីទស្សនវិជ្ជា រហូតទៅដល់ផ្នែកតារាសាស្រ្ត, តក្កវិទ្យា និងវិទ្យាសាស្រ្តទូទៅ។
អារីស្តូត កើតនៅឆ្នាំ៣៨៤មុនគ.ស. នៅប៉ែកខាងជើងប្រទេសក្រិក (Stagire)។ ខុសពីសូក្រាត និងផ្លាតុង អារីស្តូតមិនមែនជាពលរដ្ឋរបស់អាថែននោះទេ។ ផ្ទុយទៅវិញ អារីស្តូតមានទំនាក់ទំនងច្រើនជាមួយនឹងនគរម៉ាសេដ្វាន់ ដោយឪពុករបស់អារីស្តូត គឺជាគ្រូពេទ្យប្រចាំរាជវាំងម៉ាសេដ្វាន់ នៅក្នុងរជ្ជកាលនៃជីតារបស់អធិរាជអាឡិចសង់ឡឺក្រង់។
អារីស្តូតធំដឹងក្តីឡើងជាកូនកំព្រា ដោយទាំងឪពុក និងទាំងម្តាយ បានស្លាប់ចោល តាំងពីអារីស្តូតនៅក្មេងនៅឡើយ។ នៅពេលមានអាយុ ១៧ឆ្នាំ អារីស្តូតបានចាកចេញពីស្រុកកំណើត ហើយធ្វើដំណើរទៅកាន់ទីក្រុងអាថែន ដើម្បីចូលរៀននៅបណ្ឌិតសភា ដែលបង្កើតឡើងដោយផ្លាតុង។
អារីស្តូតបានចំណាយពេលប្រមាណជា ២០ឆ្នាំ នៅបណ្ឌិតសភារបស់ផ្លាតុង តាំងពីជាកូនសិស្ស រហូតក្លាយជាគ្រូ។ នៅពេលនោះ អារីស្តូតត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាសិស្សដ៏ឆ្នើមម្នាក់ ដែលមានទាំងការគោរពស្រឡាញ់ផ្លាតុងដែលជាគ្រូ ហើយក្នុងពេលជាមួយគ្នា ក៏បានធ្វើការរិះគន់ច្រើនដែរ ទៅលើគោលគំនិតមួយចំនួនរបស់ផ្លាតុង ដោយមិនមែនចេះតែរៀនតាម និងជឿងប់ងល់ទៅតាមរាល់សេចក្តីបង្រៀនរបស់គ្រូនោះទេ។
នៅឆ្នាំ៣៤៧មុនគ.ស. ផ្លាតុងបានទទួលមរណភាព។ ផ្ទុយពីការរំពឹងទុកជាទូទៅ តំណែងជានាយកគ្រប់គ្រងបណ្ឌិតសភារបស់ផ្លាតុងមិនត្រូវបានផ្ទេរទៅឲ្យអារីស្តូតនោះទេ តែបែរជាត្រូវបានទៅក្មួយរបស់ផ្លាតុងទៅវិញ។ គេមិនដឹងច្បាស់នោះទេ ពីហេតុផលដែលផ្លាតុងមិនផ្ទេរការគ្រប់គ្រងបណ្ឌិតសភាទៅឲ្យអារីស្តូត ក៏ប៉ុន្តែ គេគិតថា នេះប្រហែលជាមកពីអារីស្តូតមានទស្សនវិជ្ជាផ្ទុយពីផ្លាតុង។
អារីស្តូតក៏បានចាកចេញពីអាថែន ដោយប្រហែលជាមកពីមានការខកចិត្តនឹងការសម្រេចចិត្តរបស់ផ្លាតុង ឬក៏ប្រហែលជាដោយសារតែហេតុផលមួយទៀត គឺការរីកដុះដាលនៃចលនាប្រឆាំងនឹងម៉ាសេដ្វាន់ពីសំណាក់ពលរដ្ឋអាថែន ហើយគ្រួសាររបស់អារីស្តូត គឺជាអ្នកស្និទ្ធិនឹងរាជវាំងម៉ាសេដ្វាន់។
អារីស្តូតបានទៅរស់នៅលើកោះមួយ នៅជាប់នឹងព្រំដែនជាមួយនឹងប្រទេសតួកគីបច្ចុប្បន្ន ដោយនៅទីនោះ អារីស្តូតបានរៀបការ ហើយបានចំណាយពេលយ៉ាងច្រើនធ្វើការសិក្សាយ៉ាងលម្អិតទៅលើសត្វសមុទ្រ (ជីវសាស្រ្តសមុទ្រ) រហូតដល់ឆ្នាំ៣៤២មុនគ.ស ទើបអារីស្តូតធ្វើដំណើរទៅកាន់នគរម៉ាសេដ្វាន់ ទៅតាមការកោះហៅរបស់ព្រះចៅហ្វីលីពទី២ ដើម្បីទៅបង្រៀនអាឡិចសង់ ដែលជារាជបុត្រ និងជាអនាគតអធិរាជ។
ចាប់តាំងពីមានសង្រ្គាមហែកហួរគ្នាឯង ដែលគេហៅថា “សង្រ្គាមប៉ែឡូប៉ូនែស” ក្រិកដែលធ្លាប់តែជាមហាអំណាចដ៏ធំមួយ ក៏ត្រូវធ្លាក់ចុះទន់ខ្សោយ ហើយបុរីរដ្ឋរបស់ក្រិកត្រូវដួលរលំម្តងមួយៗ ដោយត្រូវធ្លាក់ក្រោមការកាន់កាប់របស់មហាអំណាចថ្មីមួយទៀត គឺម៉ាសេដ្វាន់។ អាថែនត្រូវធ្លាក់ក្រោមការកាន់កាប់របស់ម៉ាសេដ្វាន់ នៅឆ្នាំ៣៣៨មុនគ.ស ហើយ២ឆ្នាំក្រោយមក អាឡិចសង់ឡឺក្រង់បានឡើងគ្រងរាជ្យនៅម៉ាសេដ្វាន់ ជំនួសព្រះចៅហ្វីលីពទី២ជាបិតា ដែលត្រូវគេលបធ្វើឃាត។
មួយឆ្នាំក្រោយការឡើងគ្រងរាជ្យរបស់អាឡិចសង់ឡឺក្រង់ នៅឆ្នាំ៣៣៥មុនគ.ស. អារីស្តូតបានធ្វើដំណើរត្រឡប់ទៅកាន់អាថែនវិញ ដោយបានបង្កើតសាលារៀនថ្មីមួយទៀត ប្រជែងជាមួយនឹងបណ្ឌិតសភារបស់ផ្លាតុង។ សាលារៀនដែលអារីស្តូតទើបនឹងបង្កើតថ្មីនេះមានកេរ្តិ៍ឈ្មោះល្បីល្បាញមិនចាញ់សាលារៀនរបស់ផ្លាតុងនោះទេ ហើយសាលារៀនទាំងពីរនេះបានទាក់ទាញកូនសិស្សយ៉ាងច្រើនមកពីគ្រប់ទិសទី។ នៅទីបំផុតទៅ អាថែន ថ្វីដ្បិតតែត្រូវរលំរលាយខាងនយោបាយ និងខាងយោធា ក៏ប៉ុន្តែ នៅតែមានកេរ្តិ៍ឈ្មោះជាមជ្ឈមណ្ឌលនៃចំណេះដឹងដូចពីមុនដដែល។ សូម្បីតែម៉ាសេដ្វាន់ ដែលក្លាយជាអ្នកត្រួតត្រាអាថែន ប៉ុន្តែ ត្រូវស្ថិតក្រោមឥទ្ធិពលនៃវប្បធម៌របស់អាថែន ជាពិសេស គឺឥទ្ធិពលនៃទស្សនវិជ្ជាក្រិក ទៅលើអធិរាជអាឡិចសង់ឡឺក្រង់ តាមរយៈអារីស្តូត ដែលជាគ្រូ។
នៅក្នុងចន្លោះពីឆ្នាំ៣៣៦មុនគ.ស. រហូតដល់ឆ្នាំ៣២៣មុនគ.ស. អធិរាជអាឡិចសង់ឡឺក្រង់បានធ្វើសង្រ្គាមវាតទីពង្រីកទឹកដីអាណាចក្រម៉ាសេដ្វាន់ ចាប់តាំងពីក្រិក ឆ្លងកាត់តាមអាណាចក្រពែរ្ស និងមេសូប៉ូតាមី រហូតទៅដល់ឥណ្ឌា ហើយអាណាចក្ររបស់អាឡិចសង់ឡឺក្រង់រីកសាយភាយទៅដល់ទីណា វប្បធម៌ក្រិកក៏រីកសាយភាយទៅដល់ទីនោះដែរ។
នៅឆ្នាំ៣២៣មុនគ.ស. អធិរាជអាឡិចសង់ឡឺក្រង់ចូលទិវង្គត ហើយអំណាចរបស់ម៉ាសេដ្វាន់ក៏ចាប់ផ្តើមរង្គោះរង្គើ។ នៅអាថែនវិញ ចលនាប្រឆាំងនឹងម៉ាសេដ្វាន់ក៏ចាប់ផ្តើមកក្រើកឡើងវិញ ហើយអារីស្តូត ដែលតាំងពីដើមមកត្រូវគេចាត់ទុកថាជាអ្នកស្និទ្ធិនឹងអាឡិចសង់ឡឺក្រង់ ក៏ត្រូវក្លាយជាចំណុចស៊ីបនៃការធ្វើទុក្ខបុកម្នេញ ពីសំណាក់ពួកអាថែន។
មិនយូរប៉ុន្មានក្រោយការចូលទិវង្គតរបស់អធិរាជអាឡិចសង់ឡឺក្រង់ អារីស្តូតក៏ត្រូវបានអាជ្ញាធរអាថែនធ្វើការចោទប្រកាន់ពីបទប្រមាថសាសនា ហើយអារីស្តូតក៏ត្រូវប្រឈមមុខនឹងជោគវាសនាដូចជាសូក្រាត កាលពីជិត៨០ឆ្នាំមុន។ ក៏ប៉ុន្តែ ខុសពីសូក្រាត អារីស្តូតបានរត់គេចខ្លួន ដោយមិនសុខចិត្តរង់ចាំទទួលយកការជំនុំជម្រះ និងទោសប្រហារជីវិត ពីអាជ្ញាធរអាថែននោះទេ។
ចំពោះសូក្រាត ការណ៍ដែលលោកមិនរត់គេចខ្លួន គឺដោយសារតែលោកប្រកាន់ខ្ជាប់តាមទស្សនវិជ្ជារបស់លោក ដែលថា ពលរដ្ឋនៃរដ្ឋមួយមានករណីយកិច្ចគោរពតាមច្បាប់របស់រដ្ឋនោះ បើទោះបីជាច្បាប់នោះមានភាពអយុត្តិធម៌យ៉ាងណាក៏ដោយ។ បើគេគិតតាមគោលការណ៍នេះ ការរត់គេចខ្លួនរបស់អារីស្តូតមិនមែនជាទង្វើផ្ទុយនឹងទស្សនវិជ្ជារបស់សូក្រាតនោះទេ ពីព្រោះថា អារីស្តូត ថ្វីដ្បិតតែបានចំណាយពេលភាគច្រើនក្នុងជីវិត រស់នៅ រៀនសូត្រ និងបង្រៀន នៅអាថែន តែអារីស្តូតមិនមែនជាពលរដ្ឋអាថែននោះទេ ហើយអ្នកស្រុកអាថែនក៏មិនទទួលយកអារីស្តូតថាជាជនរួមជាតិរបស់ពួកគេនោះដែរ។ ដូច្នេះ គេអាចនិយាយបានថា អារីស្តូតមិនមានកាតព្វកិច្ចដាច់ខាតត្រូវគោរពតាមច្បាប់និងការសម្រេចរបស់សភាអាថែន ដូចសូក្រាតនោះទេ។
អារីស្តូតវិញបានអះអាងថា ការណ៍ដែលលោករត់គេចខ្លួនពីការកាត់ទោស គឺ “ដើម្បីបញ្ចៀសកុំឲ្យអ្នកស្រុកអាថែនប្រព្រឹត្តបាបកម្មផ្ទួនៗគ្នាប្រឆាំងនឹងទស្សនវិជ្ជា” ដោយលោកចង់សំដៅលើ “បាបកម្ម” ដែលពួកគេធ្វើទៅលើសូក្រាតម្តងរួចទៅហើយ កាលពីលើកមុន។
នៅឆ្នាំ៣២២មុនគ.ស. ប្រមាណត្រឹមតែមួយឆ្នាំក្រោយពីរត់គេចខ្លួនចេញពីអាថែន អារីស្តូតបានទទួលមរណភាពដោយជំងឺ ដោយនៅពេលនោះ អារីស្តូតមានវ័យ ៦២ឆ្នាំ៕
ព្រឹត្តិបត្រព័ត៌មានព្រឹត្តិបត្រព័ត៌មានប្រចាំថ្ងៃនឹងអាចឲ្យលោកអ្នកទទួលបាននូវព័ត៌មានសំខាន់ៗប្រចាំថ្ងៃក្នុងអ៊ីមែលរបស់លោកអ្នកផ្ទាល់៖
ចុះឈ្មោះ