នៅក្នុងនាទីប្រវត្តិសាស្រ្តពិភពលោករបស់យើង នៅសប្តាហ៍នេះ សេង ឌីណា សូមបន្តរៀបរាប់អំពីប្រវត្តិរបស់លោក បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន តទៅទៀត ដោយសូមលើកឡើង អំពីស្នាដៃរបស់លោកទាក់ទងនឹងផ្នែកអគ្គិសនី។
នៅឆ្នាំ១៧៤៨ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ក្នុងវ័យ ៤៨ឆ្នាំ បានក្លាយជាអ្នកមានទ្រព្យសម្បត្តិស្តុកស្តម្ភ ល្មមអាចនឹងរស់នៅដោយស្រួល ដោយមិនចាំបាច់ធ្វើការ ឬរកស៊ី។ ហ្វ្រែងឃ្លីនក៏បានចូលនិវត្តន៍ពីការងារជាថៅកែរោងពុម្ព និងសារព័ត៌មាន ហើយចំណាយពេលទៅលើការងារសង្គម ប្រឡូកចូលក្នុងកិច្ចការនយោបាយ ព្រមទាំងធ្វើការសិក្សា និងពិសោធន៍ខាងផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្ត ដែលជាចំណង់ចំណូលចិត្តរបស់លោកតាំងពីក្មេង ជាពិសេស ទាក់ទងនឹងផ្នែកអគ្គិសនី។
គិតត្រឹមសម័យកាលរបស់ហ្វ្រែងឃ្លីន (សតវត្សរ៍ទី១៨) ថ្វីដ្បិតតែមនុស្សយើងធ្លាប់សង្កេតឃើញ ឬធ្លាប់ឆ្លងកាត់បទពិសោធន៍ខ្លះៗ អំពីអគ្គិសនី ក៏ប៉ុន្តែ ការយល់ដឹងអំពីអគ្គិសនីនេះនៅមានកម្រិតដ៏តិចតួចនៅឡើយ ហើយក៏នៅមិនទាន់អាចយកថាមពលអគ្គិសនីនេះមកប្រើប្រាស់បាននៅឡើយនោះដែរ។ នៅពេលនោះ ថាមពលអគ្គិសនី ដែលត្រូវបានគេយកមកប្រើប្រាស់ជាក់ស្តែង គឺអគ្គិសនីស្តាទិច ហើយប្រើតែនៅក្នុងទស្សនិយភាពជាលក្ខណៈកម្សាន្តតែប៉ុណ្ណោះ។
នៅក្នុងអំឡុងឆ្នាំ១៧៤៣ នៅពេលទៅលេងស្រុកកំណើតនៅបូស្តុន ហ្វ្រែងឃ្លីនបានឃើញការសម្តែងរបស់អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តម្នាក់ (Archibal Spencer) មកពីស្កុតឡែនដ៍ ដែលយកបំពង់កែវទៅត្រដុស រួចហើយយកទៅដាក់ក្បែរជើងក្មេងប្រុសម្នាក់ បង្កើតជាផ្កាភ្លើងដូចផ្លេកបន្ទោរ។ ទស្សនិយភាពនេះបានធ្វើឲ្យហ្វ្រែងឃ្លីនមានការភ្ញាក់ផ្អើល និងជក់ចិត្តយ៉ាងខ្លាំងក៏ហើយក្នុងពេលជាមួយគ្នា ក៏មាននូវចម្ងល់ជាច្រើនផងដែរ។ ហ្វ្រែងឃ្លីនចង់យល់ស៊ីជម្រៅ ហួសពីអ្វីដែលត្រឹមតែជាទស្សនិយភាពដើម្បីកម្សាន្តភ្នែក។ តើហេតុអ្វីបានជាការត្រដុសបំពង់កែវ ហើយយកទៅដាក់ក្បែរជើងក្មេងប្រុសនេះអាចបង្កើតជាផ្កាភ្លើងអគ្គិសនី ? តើផ្កាភ្លើងនេះ និងផ្លេកបន្ទោរមានអ្វីខុសគ្នា ?
ពេលត្រឡប់ទៅហ្វីឡាដែលហ្វីយ៉ាវិញ ហ្វ្រែងឃ្លីនបានចំណាយពេលយ៉ាងច្រើន ធ្វើការសិក្សា និងពិសោធន៍ដោយផ្ទាល់ អំពីអ្វីដែលលោកបានសង្កេតឃើញនៅក្នុងទស្សនិយភាពនៅបូស្តុន។ នៅក្នុងការពិសោធន៍នេះ ហ្វ្រែងឃ្លីនបានរកឃើញថា ការត្រដុសវត្ថុមួយទៅនឹងវត្ថុមួយទៀតមិន “បង្កើត” ឲ្យមានអគ្គិសនីនោះទេ តែផ្ទុយទៅវិញ គឺគ្រាន់តែ “ប្រមូល” អគ្គិសនីដែលមានស្រាប់ហើយតែប៉ុណ្ណោះ ពោលគឺ បន្ទុកអគ្គិសនីដែលមាននៅក្នុងវត្ថុមួយ អាចត្រូវផ្ទេរទៅវត្ថុមួយទៀត។ នៅក្នុងករណីនេះ បន្ទុកអគ្គិសនី រវាងវត្ថុទាំងពីរត្រូវបាត់លំនឹង ពោលគឺ វត្ថុមួយមានបន្ទុកអគ្គិសនីវិជ្ជមាន (បូក) ហើយវត្ថុមួយទៀតមានបន្ទុកអគ្គិសនីអវិជ្ជមាន (ដក)។ ដូច្នេះហើយបានជានៅពេលដែលគេយកវត្ថុទាំងពីរទៅដាក់ក្បែរគ្នា ឬប៉ះគ្នា ដើម្បីបង្កើតនូវលំនឹងឡើងវិញ លំហូរនៃបន្ទុកអគ្គិសនីរវាងវត្ថុទាំងពីរក៏កើតមានឡើង ហើយបង្កើតទៅជាចរន្តអគ្គិសនី។
ទ្រឹស្តីទាក់ទងនឹងបន្ទុកអគ្គិសនី (Electric charge) នេះ ត្រូវបានគេយកមកប្រើរហូតមកទល់នឹងសព្វថ្ងៃ ហើយសូម្បីតែពាក្យថា “បន្ទុកអគ្គិសនីវិជ្ជមាន” ឬ “បូក” និង “បន្ទុកអគ្គិសនីអវិជ្ជមាន” ឬ “ដក” ក៏ស្ថិតនៅជាពាក្យបច្ចេកទេសអគ្គិសនី ដែលគេបន្តប្រើប្រាស់ជាទូទៅរហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ននេះដែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ នេះមិនមែនជាស្នាដៃខាងវិទ្យាសាស្រ្តដ៏ចម្បងបំផុតរបស់បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីននោះទេ។ អ្វីដែលបានធ្វើឲ្យហ្វ្រែងឃ្លីនមានកេរ្តិ៍ឈ្មោះល្បីរន្ទឺ ទាំងពីពេលលោកនៅរស់ និងរហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន គឺការសិក្សាទៅលើផ្លេកបន្ទោរ និងរន្ទះ។
នៅចុងឆ្នាំ១៧៤៩ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន បានផ្តោតអារម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំង ទៅលើភាពស្រដៀងគ្នា រវាងផ្កាភ្លើងដែលកើតចេញពីបន្ទុកអគ្គិសនី និងរន្ទះ។ ហ្វ្រែងឃ្លីនបានធ្វើការកត់សម្គាល់ថា បាតុភូតទាំងពីរបង្កើតជាពន្លឺដែលមានពណ៌ស្រដៀងគ្នា, ទម្រង់ស្រដៀងគ្នា គ្រាន់តែមួយតូចមួយធំ, បង្កើតជាសំឡេងដូចគ្នា គ្រាន់តែមួយតិច មួយខ្លាំង, មានទំនាញជាមួយនឹងលោហៈដូចគ្នា... ។ល។ និង ។ល។ ហ្វ្រែងឃ្លីនក៏បានទាញចេញនូវសម្មតិកម្មមួយថា រន្ទះ និងអគ្គិសនី គឺជាបាតុភូតតែមួយ។ ក៏ប៉ុន្តែ នេះគ្រាន់តែជាទ្រឹស្តីមួយប៉ុណ្ណោះ។ ដើម្បីអាចបញ្ជាក់ច្បាស់លាស់តាមលក្ខណៈវិទ្យាសាស្រ្តអំពីសម្មតិកម្មនេះ ហ្វ្រែងឃ្លីនត្រូវការជាចាំបាច់នូវការពិសោធន៍ជាក់ស្តែង។
ហ្វ្រែងឃ្លីនបានសរសេរលិខិតទៅកាន់អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តនៅអង់គ្លេស ដោយនៅក្នុងនោះ ហ្វ្រែងឃ្លីនបានសរសេររៀបរាប់ ទាំងអំពីទ្រឹស្តី និងអំពីគម្រោងរបស់លោកក្នុងការធ្វើពិសោធន៍ទៅលើរន្ទះ និងអគ្គិសនី។
តាមគំនិតរបស់ហ្វ្រែងឃ្លីន ដើម្បីធ្វើពិសោធន៍ គេត្រូវការទីតាំងខ្ពស់ ដូចជា ភ្នំ ឬអគារខ្ពស់ ឬបង្គោលខ្ពស់ណាមួយ ដែលមានចុងជាលោហៈ ដើម្បីទាក់ទាញរន្ទះ ហើយគេត្រូវការតភ្ជាប់ខ្សែចម្លងអគ្គិសនីពីចុងបង្គោលមកលើដី ដើម្បីអាចវាស់មើលថាតើរន្ទះពិតជាអគ្គិសនីមែនឬក៏យ៉ាងណា។ ក៏ប៉ុន្តែ ដោយសារតែនៅហ្វីឡាដែលហ្វីយ៉ាមិនមានអគារខ្ពស់ ហើយក៏មិនមានទីតាំងដែលជាទួល ឬភ្នំខ្ពស់ ហ្វ្រែងឃ្លីនបែកគំនិតធ្វើពិសោធន៍ តាមរយៈការបង្ហោះខ្លែងដែលមានចងខ្សែចម្លងអគ្គិសនីភ្ជាប់ទៅដីជំនួសបង្គោលលោហៈ។
ទ្រឹស្តី និងគម្រោងធ្វើពិសោធន៍របស់ហ្វ្រែងឃ្លីន ត្រូវបានគេយកទៅបង្ហាញអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តនៅឯរាជបណ្ឌិតសភាវិទ្យាសាស្រ្តអង់គ្លេស (The Royal Society) ព្រមទាំងត្រូវបានគេយកទៅចុះផ្សាយជាសាធារណៈ នៅឆ្នាំ១៧៥០។ នៅដើមឆ្នាំ១៧៥២ ទ្រឹស្តី និងរបៀបធ្វើពិសោធន៍របស់ហ្វ្រែងឃ្លីនត្រូវបានគេបកប្រែជាភាសាបារាំង ហើយព្រះមហាក្សត្របារាំង គឺព្រះបាទល្វីសទី១៥ បានបញ្ជាឲ្យអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តបារាំងធ្វើការពិសោធន៍ជាក់ស្តែង ដើម្បីអាចបញ្ជាក់ពីទ្រឹស្តីរបស់ហ្វ្រែងឃ្លីន។
ការពិសោធន៍ត្រូវបានគេរៀបចំធ្វើឡើង នៅក្នុងភូមិតូចមួយ ឈ្មោះថា ម៉ាលី (Marly-la-ville) ស្ថិតនៅជាយក្រុងប៉ែកខាងជើងក្រុងប៉ារីស ហើយនៅថ្ងៃទី១០ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៧៥២ លទ្ធផលនៃការធ្វើពិសោធន៍នេះបង្ហាញថា រន្ទះ និងអគ្គិសនី គឺពិតជាបាតុភូតតែមួយមែន ហើយអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តបារាំងបានរាយការណ៍ទៅកាន់រាជបណ្ឌិតសភាវិទ្យាសាស្រ្តបារាំងថា អ្វីដែលបេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីនបានលើកឡើង មិនមែនត្រឹមតែជាសម្មតិកម្មលើក្រដាសនោះទេ តែវាជាការពិតជាក់ស្តែង ដែលបញ្ជាក់ច្បាស់លាស់ ដោយការធ្វើពិសោធន៍តាមលក្ខណៈវិទ្យាសាស្រ្ត។
នៅឯហ្វីឡាដែលហ្វីយ៉ា បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន នៅមិនទាន់បានដឹងពីការធ្វើពិសោធន៍នៅបារាំងនេះនៅឡើយទេ ក៏ប៉ុន្តែ កេរ្តិ៍ឈ្មោះរបស់លោកបានល្បីសុះសាយជាអន្តរជាតិរួចជាស្រេចទៅហើយ។ ព្រះបាទល្វីសទី១៥ បានបញ្ជាឲ្យអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តបារាំងនាំដំណឹងស្តីពីលទ្ធផលនៃការធ្វើពិសោធន៍ទៅប្រាប់ហ្វ្រែងឃ្លីន ដោយនាំទៅជាមួយនូវការកោតសរសើរប្រកបដោយកិត្តិយសដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត ចំពោះអ្វីដែលលោកបានរកឃើញ។
តាមការពិត ទ្រឹស្តី និងវិធីធ្វើពិសោធន៍ ដែលរៀបចំឡើងដោយបេនយ៉ាមិន ហ្វ្រែងឃ្លីន មិនត្រឹមតែអាចឲ្យគេដឹងបានថា រន្ទះ និងអគ្គិសនី គឺជាបាតុភូតតែមួយនោះទេ តែជាងនេះទៅទៀត គឺគេអាចប្រើវិធីនេះ ជាប្រយោជន៍ដ៏សំខាន់មួយនៅក្នុងជីវិតជាប្រចាំថ្ងៃ គឺការសាងសង់ឧបករណ៍ការពាររន្ទះ។
នៅឆ្នាំ១៧៥៣ បេនយ៉ាមីន ហ្វ្រែងឃ្លីន ដែលចូលសាលាបានតែពីរឆ្នាំ ហើយត្រូវបង្ខំចិត្តឈប់រៀនតាំងពីអាយុ ១០ឆ្នាំ ត្រូវបានសកលវិទ្យាល័យដ៏ល្បីល្បាញចំនួនពីរនៅអាមេរិក គឺហាវ៉ាដ (Harvard) និងយ៉េល (Yale) សម្រេចផ្តល់សញ្ញាបត្រកិត្តិយស។ លើសពីនេះទៅទៀត លោកត្រូវបានគេទទួលឲ្យចូលជាសមាជិកស្ថាប័នវិទ្យាសាស្រ្តដ៏ល្បីល្បាញបំផុតមួយនៅលើឆាកអន្តរជាតិនៅពេលនោះ គឺរាជបណ្ឌិតសភាវិទ្យាសាស្រ្តអង់គ្លេស (The Royal Society)៕
ព្រឹត្តិបត្រព័ត៌មានព្រឹត្តិបត្រព័ត៌មានប្រចាំថ្ងៃនឹងអាចឲ្យលោកអ្នកទទួលបាននូវព័ត៌មានសំខាន់ៗប្រចាំថ្ងៃក្នុងអ៊ីមែលរបស់លោកអ្នកផ្ទាល់៖
ចុះឈ្មោះ