នៅក្នុងនាទីប្រវត្តិសាស្រ្តពិភពលោករបស់យើង នៅសប្តាហ៍នេះ សេង ឌីណា សូមបន្តរៀបរាប់អំពីប្រវត្តិរបស់ទស្សនវិទូ ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ជាបន្តទៀត ដោយសូមលើកឡើង អំពីទស្សនវិជ្ជានយោបាយរបស់លោក។
មនុស្សជាទូទៅ មិនថាកាលពីក្នុងសម័យបុរាណ ឬក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ន តែងតែនាំគ្នាជឿទៅលើភាពរីកចម្រើនជឿនលឿនរបស់មនុស្ស ពោលគឺ ពីសម័យកាលមួយ ទៅសម័យកាលមួយ ជីវិតរបស់មនុស្សតែងតែមានភាពប្រសើរឡើង ទាំងខាងផ្នែកសម្ភារៈ និងសីលធម៌។
ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូវិញ យល់ឃើញផ្ទុយពីនេះ។ រូសូយល់ថា មនុស្សដើមដំបូង ថ្វីដ្បិតតែមិនមានភាពជឿនលឿនខាងសម្ភារៈ ក៏ប៉ុន្តែ មានទឹកចិត្តល្អ សីលធម៌ប្រពៃ ហើយអាចរស់នៅប្រកបដោយសុភមង្គល។ ក៏ប៉ុន្តែ ពីសម័យកាលមួយ ទៅសម័យកាលមួយ មនុស្សស្គាល់នូវភាពរីកចម្រើនខាងសម្ភារៈ ក៏ប៉ុន្តែ សីលធម៌របស់មនុស្សវិញត្រូវធ្លាក់ចុះជាបន្តបន្ទាប់ ហើយបើតាមរូសូ នេះគឺដោយសារតែឥទ្ធពិលអាក្រក់របស់សង្គម។ ទាក់ទងនឹងចំណុចនេះ ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ បានធ្វើការពិចារណាទៅលើសភាពធម្មជាតិរបស់មនុស្ស (Etat de nature/State of Nature) នៅមុនពេលបង្កើតជាសហគមន៍ ឬជារដ្ឋ។
យោងតាមរូសូ ធម្មជាតិរបស់មនុស្ស គឺកើតមក ដើម្បីរស់នៅឯកោតែឯង ដែលនេះគឺជាការយល់ឃើញផ្ទុយគ្នាស្រឡះពីអារីស្តូត ដែលថា ធម្មជាតិរបស់មនុស្សកើតមក គឺដើម្បីរស់នៅជាសហគមន៍ ឬជារដ្ឋ (L’homme est un animal politique)។ ត្រង់កន្លែងនេះ គេអាចនិយាយបានថា ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ មានទស្សនៈដូចគ្នាទៅនឹងថូម៉ាស់ ហបស៍។ ក៏ប៉ុន្តែ ភាពស្រដៀងគ្នានេះ គឺមាននៅត្រឹមតែចំណុចនេះតែប៉ុណ្ណោះ រីឯគោលគំនិតទូទៅ ស្តីពីសភាពធម្មជាតិរបស់មនុស្ស ទស្សនវិទូនយោបាយទាំងពីររូបនេះមានការយល់ឃើញផ្ទុយពីគ្នាស្រឡះ។
យោងតាមថូម៉ាស់ ហបស៍ ធម្មជាតិរបស់មនុស្ស គឺអាត្មានិយម ចូលចិត្តប្រកួតប្រជែងគ្នា តែងតែគិតថាខ្លួនឯងគ្រាន់បើជាងអ្នកដទៃ ហើយមិនញញើតនឹងប្រើកម្លាំងវាយប្រហារទៅលើអ្នកដទៃ ដើម្បីតែប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួនឯង។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជានៅក្នុងសភាពធម្មជាតិរបស់មនុស្ស គឺពោរពេញទៅដោយភាពអនាធិបតេយ្យ និងជម្លោះជាប់ជាប្រចាំ។
ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូវិញ យល់ថា អ្វីដែលថូម៉ាស់ ហបស៍ រៀបរាប់នេះ មិនមែនជាសភាពធម្មជាតិដើមរបស់មនុស្សនោះទេ តែជាសភាពរបស់មនុស្ស ដែលរស់នៅជាសហគមន៍រួចទៅហើយ។ យោងតាមរូសូ ធម្មជាតិរបស់មនុស្សពីកំណើតមក គឺស្អាតស្អំ ក៏ប៉ុន្តែ គឺសង្គមដែលជាអ្នកធ្វើឲ្យមនុស្សខូច (« l’homme naît bon, c’est la société qui le corrompt » )។
ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ បានធ្វើការពិចារណាទៅលើមនោសញ្ចេតនាមួយរបស់មនុស្ស គឺការស្រឡាញ់ខ្លួនឯង ដោយបានធ្វើការបែងចែកជាពីរដាច់ចេញពីគ្នាស្រឡះ។ ទីមួយ គឺការស្រឡាញ់ខ្លួនឯងពីធម្មជាតិ (amour de soi) ដែលជាការចេះគិតគូរពីខ្លួនឯង ការពារខ្លួន ថែខ្លួន ចង់ឲ្យខ្លួនល្អ និងមានសុភមង្គល ក៏ប៉ុន្តែសម្រាប់តែស្កប់ចិត្តខ្លួនឯង ដោយមិនធៀបនឹងអ្នកដទៃ ហើយមិនខ្វល់ខ្វាយពីទស្សនៈរបស់អ្នកដទៃដែលមើលមកខ្លួន។ រូសូយល់ថា ការស្រឡាញ់ខ្លួនឯងពីធម្មជាតិនេះ គឺជាការល្អ ហើយវាផ្ទុយស្រឡះពីការស្រឡាញ់ខ្លួនឯងមួយទៀត (amour-propre) ដែលកើតចេញពីការរស់នៅជាសហគមន៍។ គឺជាការស្រឡាញ់ខ្លួនឯងដោយធៀបទៅនឹងអ្នកដទៃ និងដោយចង់ឲ្យអ្នកដទៃមើលមកថាខ្លួនល្អ។ ការស្រឡាញ់ខ្លួនឯងបែបនេះហើយ ដែលរូសូយល់ថា ជាកត្តាចម្បងដែលនាំទៅរកការប្រកួតប្រជែងគ្នា ការច្រណែនឈ្នានិសគ្នា និងការប្រឈមមុខដាក់គ្នា។
ដូចគ្នាដែរចំពោះវិសមភាព ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ធ្វើការបែងចែកដាច់ពីគ្នា រវាង ទីមួយ វិសមភាពពីធម្មជាតិ (inégalité naturelle) ដែលជាវិសមភាពខាងរូបរាងកាយ (កម្លាំង, មាឌ, បញ្ញា, សុខភាព...) ដែលរូសូគិតថាគឺជារឿងធម្មតា និងទីពីរ វិសមភាពដែលកើតចេញពីការកំណត់ដោយសង្គម (inégalité morale)។ វិសមភាពប្រភេទទីពីរនេះហើយ ដែលរូសូយល់ថាជាចំណោទដ៏ធំរបស់មនុស្ស ហើយដែលគេចាំបាច់ត្រូវស្វែងយល់។
យោងតាមហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ កត្តាដ៏ចម្បងមួយទៀត ដែលបង្កើតឲ្យមានវិសមភាពនៅក្នុងសង្គម គឺកម្មសិទ្ធិឯកជន។ តាមគំនិតរបស់រូសូ នៅក្នុងលក្ខណៈធម្មជាតិ អ្វីៗទាំងអស់នៅលើភពផែនដីយើងនេះគឺជារបស់រួមទាំងអស់ មិនមែនជាកម្មសិទ្ធិរបស់អ្នកណាម្នាក់នោះទេ។ ក៏ប៉ុន្តែ ការបង្កើតឲ្យមានកម្មសិទ្ធិឯកជន ធ្វើឲ្យមនុស្សម្នាក់ៗអាចយករបស់អ្វីមួយមកធ្វើជាកម្មសិទ្ធិឯកជនផ្តាច់មុខតែឯង ហើយលើសពីនេះទៅទៀត អ្នកខ្លះអាចមានច្រើន ខ្លះមានតិច ហើយខ្លះអត់មានសោះក៏មាន ដែលបង្កើតឲ្យមានទៅជាវិសមភាពរវាងមនុស្ស និងមនុស្សដូចគ្នា។
ទស្សនៈរបស់រូសូនេះហើយ ដែលមេដឹកនាំបដិវត្តន៍កុម្មុយនិស្ត រួមមានទាំងទស្សនវិទូកាលម៉ាក្ស មេដឹកនាំកុម្មុយនិស្តសូវៀតលេនីន ឬក៏មេដឹកនាំខ្មែរក្រហម ជាដើម នាំគ្នាលើកយកមកធ្វើជាសំអាង ដើម្បីដាក់ចេញនូវនយោបាយលុបបំបាត់កម្មសិទ្ធិឯកជន ហើយយកអ្វីៗទាំងអស់ដាក់ជាសមូហភាព។
ក៏ប៉ុន្តែ តាមការពិតទៅ ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ មិនដែលលើកឡើងពីគំនិតថាគេត្រូវលុបចោលកម្មសិទ្ធិឯកជននេះទេ។ សម្រាប់រូសូ មនុស្សយើងរស់នៅជាសហគមន៍រួចទៅហើយ ដូច្នេះ មិនអាចវិលត្រឡប់ទៅរកសភាពធម្មជាតិដើមវិញបាននោះទេ។ ផ្ទុយទៅវិញ អ្វីដែលគេគួរធ្វើ គឺត្រូវរកវិធីគ្រប់គ្រងទំនាក់ទំនងនៅក្នុងសហគមន៍ ដើម្បីធានានូវយុត្តិធម៌ និងសិទ្ធិសេរីភាពរបស់បុគ្គលនីមួយៗនៅក្នុងសហគមន៍ ហើយបើតាមរូសូ គេអាចសម្រេចគោលដៅនេះបាន តាមរយៈ “កិច្ចសន្យាសង្គម”។
នៅក្នុង “កិច្ចសន្យាសង្គម” របស់រូសូ មនុស្សម្នាក់ៗសុខចិត្តលះបង់សិទ្ធិពីធម្មជាតិរបស់ខ្លួន ហើយជាថ្នូរមកវិញ គឺទទួលបាននូវសិទ្ធិពលរដ្ឋដែលកំណត់ដោយច្បាប់ ដោយនៅក្នុងនោះក៏មានដែរ សិទ្ធិទៅលើកម្មសិទ្ធិឯកជន។
យោងតាមរូសូ នៅក្នុងសង្គមមួយដែលយុត្តិធម៌ គ្រប់គ្នាចាំបាច់ត្រូវតែគោរពទៅតាម “ឆន្ទៈទូទៅ” (Volonté générale) ពោលគឺ ឆន្ទៈរបស់ប្រជារាស្រ្តជាទូទៅ។ ឆន្ទៈទូទៅគឺមានគោលដៅស្វែងរកផលប្រយោជន៍ទូទៅ ហើយវាអាចមានភាពផ្ទុយគ្នាទៅនឹងឆន្ទៈបុគ្គល និងប្រយោជន៍បុគ្គល ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្នុងករណីមានភាពផ្ទុយគ្នានេះ ឆន្ទៈទូទៅត្រូវតែមានឧត្តមានុភាពលើឆន្ទៈបុគ្គល។
ម្យ៉ាងទៀត ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ក៏បានធ្វើការទាញភ្ជាប់គ្នាផងដែរ រវាង "ឆន្ទៈទូទៅ" និងធម្មានុរូបភាពនៃច្បាប់ និងអំណាចរដ្ឋ។ រូសូយល់ថា ដោយសារតែអ្វីៗទាំងអស់ ទាំងមេដឹកនាំ និងទាំងច្បាប់ សុទ្ធតែកើតចេញពីឆន្ទៈទូទៅរបស់ប្រជាជន ដូច្នេះ នៅពេលប្រជាជនស្តាប់មេដឹកនាំ និងគោរពច្បាប់ តាមពិត គឺគ្រាន់តែជាការស្តាប់ និងគោរពតាមឆន្ទៈរបស់ខ្លួនឯងតែប៉ុណ្ណោះ។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជារូសូ បានសរសេរនូវពាក្យដ៏ល្បីល្បាញមួយឃ្លាថា “L’obéissance à la loi qu’on s’est prescrite est la liberté” ដែលមានន័យជារួមថា ការគោរពច្បាប់ដែលកើតចេញពីឆន្ទៈខ្លួនឯង វាគឺជាសិទ្ធិសេរីភាព ហើយមិនមែនជាការបង្ខិតបង្ខំនោះទេ។
ក៏ប៉ុន្តែ សំណួរចម្បងដែលចោទឡើង គឺនៅត្រង់ថា តើមេដឹកនាំ និងច្បាប់ ពិតជាកើតចេញពីឆន្ទៈរាស្រ្តដែរឬទេ? ចំណុចនេះហើយ ដែលហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ បានលើកយកមកធ្វើជាមូលដ្ឋាន ក្នុងការរិះគន់របបដឹកនាំនៅបារាំង នៅក្នុងសម័យកាលនោះ (Ancien régime) ដោយរូសូចាត់ទុកថាជារបៀបដឹកនាំមួយ ដែលមិនគោរពទៅតាមឆន្ទៈទូទៅរបស់ប្រជារាស្រ្ត។ ១១ឆ្នាំក្រោយមរណភាពរបស់ហ្សង់ហ្សាក់ រូសូ ទ្រឹស្តីទាំងនេះត្រូវបានគេយកមកធ្វើជាមូលដ្ឋានដ៏ចម្បងមួយ ក្នុងការធ្វើបដិវត្តន៍ផ្តួលរំលំរបបរាជានិយមបារាំង នៅឆ្នាំ១៧៨៩៕
ព្រឹត្តិបត្រព័ត៌មានព្រឹត្តិបត្រព័ត៌មានប្រចាំថ្ងៃនឹងអាចឲ្យលោកអ្នកទទួលបាននូវព័ត៌មានសំខាន់ៗប្រចាំថ្ងៃក្នុងអ៊ីមែលរបស់លោកអ្នកផ្ទាល់៖
ចុះឈ្មោះ