នៅក្នុងនាទីប្រវត្តិសាស្រ្តពិភពលោករបស់យើង នៅសប្តាហ៍នេះ សេង ឌីណា សូមធ្វើការរៀបរាប់ អំពីប្រវត្តិទស្សនវិទូដ៏ល្បីល្បាញមួយរូបទៀត នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ត គឺទស្សនវិទូអង់គ្លេស ចន ឡក (John Locke)។
ចន ឡក គឺជាទស្សនវិទូអង់គ្លេសដូចថូម៉ាស់ ហបស៍ដែរ ហើយចន ឡក ថ្វីដ្បិតតែកើតក្រោយថូម៉ាស់ ហបស៍មួយជំនាន់ តែអ្នកទាំងពីររស់នៅក្នុងយុគសម័យកាលប្រហាក់ប្រហែលគ្នា ឆ្លងកាត់បរិបទនយោបាយស្រដៀងគ្នា គឺសង្រ្គាមស៊ីវិល រវាងក្រុមអ្នកសភានិយម និងអ្នករាជានិយមអង់គ្លេស។
ចន ឡក និងថូម៉ាស់ ហបស៍ គឺជាទស្សនវិទូនយោបាយ ដែលសិក្សាលើប្រធានបទដូចគ្នា គឺ “សភាពធម្មជាតិរបស់មនុស្ស” និង ទ្រឹស្តី “កិច្ចសន្យាសង្គម” ក៏ប៉ុន្តែ អ្នកទាំងពីរមានទស្សនៈផ្ទុយពីគ្នាស្រឡះ ហើយនៅទីចុងបំផុត ទ្រឹស្តីរបស់ទស្សនវិទូទាំងពីររូបនេះ បានក្លាយទៅជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃទ្រឹស្តីធំៗពីរផ្ទុយគ្នា គឺថូម៉ាស់ ហបស៍ ជាមូលដ្ឋាននៃទ្រឹស្តី “ប្រាកដនិយម” (Réalisme) ចំណែកចន ឡក ជាមូលដ្ឋានគ្រឹះនៃទ្រឹស្តី “សេរីនិយម” (Libéralisme)។
ចន ឡក កើតនៅថ្ងៃទី២៩ ខែសីហា ឆ្នាំ១៦៣២។ នៅពេលដែលចន ឡក កើត ថូម៉ាស់ ហបស៍ មានវ័យ ៤៤ឆ្នាំ ហើយស្រុកកំណើតរបស់ចន ឡក ស្ថិតនៅចម្ងាយតែប្រមាណជា ១០០គីឡូម៉ែត្រប៉ុណ្ណោះ ពីស្រុកកំណើតរបស់ថូម៉ាស់ ហបស៍។ ឪពុករបស់ចន ឡក គឺជាមេធាវី ហើយបានចូលបម្រើការជានាយទាហានមួយរូប នៅក្នុងសង្រ្គាមស៊ីវិលអង់គ្លេស ដោយឈរនៅខាងក្រុមសភានិយម។ ក្រោយមក ចន ឡក ផ្ទាល់ ក៏ជាអ្នកដែលគាំទ្រក្រុមសភានិយមនេះដែរ ពោលគឺ ផ្ទុយស្រឡះពី ថូម៉ាស់ ហបស៍ ដែលគាំទ្រក្រុមរាជានិយម។
ចន ឡក បានបញ្ចប់ការសិក្សាថ្នាក់វិទ្យាល័យពីសាលាដ៏ល្បីល្បាញមួយ នៅក្នុងទីក្រុងឡុងដ៍ រួចហើយបានបន្តការសិក្សានៅសកលវិទ្យាល័យដ៏កាន់តែល្បីល្បាញមួយទៀត គឺសកលវិទ្យាល័យអកស្វត (Oxford) ដោយនៅពេលនោះ ចន ឡក ចាប់យកជំនាញជាវេជ្ជបណ្ឌិត។ ក្រោយពីបញ្ចប់ការសិក្សា ចន ឡក បានចូលធ្វើការជាគ្រូពេទ្យផ្ទាល់ខ្លួនរបស់អ្នកនយោបាយអង់គ្លេសដ៏មានឥទ្ធិពលមួយរូបនៅពេលនោះ គឺអង់តូនី អាស្ហ្លី ឃូភ័រ (Anthony Ashley Cooper) ហើយដែលគេច្រើនហៅដោយកាត់ខ្លី ទៅតាមគោរមងាររបស់លោកថា ឡដ អាស្ហ្លី (Lord Ashley)។
ទំនាក់ទំនង រវាងចន ឡក និងឡដ អាស្ហ្លី គឺមិនស្ថិតត្រឹមកម្រិតជាចៅហ្វាយនាយ និងកូនចៅ ឬអ្នកជំងឺ និងគ្រូពេទ្យនោះទេ ប៉ុន្តែ គឺជាទំនាក់ទំនងជាមិត្តភាពយ៉ាងជិតស្និទ្ធិបំផុត ដែលអូសបន្លាយពេលរហូតដល់ទៅជិត ២០ឆ្នាំ ពោលគឺ រហូតដល់ពេលដែលឡដ អាស្ហ្លី ទទួលមរណភាព។ គេដឹងថា ចន ឡក ធ្លាប់បានប្រើជំនាញជាគ្រូពេទ្យរបស់លោក ជួយសង្រ្គោះជីវិតរបស់ឡដ អាស្ហ្លី ពីជំងឺថ្លើមដ៏ធ្ងន់ធ្ងរ។ ក៏ប៉ុន្តែ អ្វីដែលធ្វើឲ្យទំនាក់ទំនង រវាងអ្នកទាំងពីរកាន់តែស្អិតល្មួតជាងនេះទៅទៀត គឺគោលគំនិតស្រដៀងគ្នាខាងផ្នែកនយោបាយ។
ឡដ អាស្ហ្លី គឺជាអ្នកនៅខាងក្រុមសភានិយម តែក្នុងពេលជាមួយគ្នា គឺក៏ជាអ្នកដែលធ្លាប់មានទំនាក់ទំនងល្អជាមួយនឹងក្រុមរាជានិយម។ នៅក្រោយពេលដែលមេដឹកនាំផ្តាច់ការអង់គ្លេស អូលីវ័រ ក្រមវែល ទទួលមរណភាព គឺឡដ អាស្ហ្លី ដែលបានដើរតួនាទីយ៉ាងសំខាន់ក្នុងការស្តាររបបរាជានិយម ហើយនាំព្រះមហាក្សត្រអង់គ្លេសឲ្យឡើងមកគ្រងរាជ្យវិញ។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជានៅក្រោមរបបរាជានិយមថ្មីនេះ ឡដ អាស្ហ្លី ត្រូវបានតែងតាំងឲ្យកាន់តំណែងខ្ពស់ ហើយរហូតបានក្លាយទៅជាប្រធានក្រុមទីប្រឹក្សាព្រះមហាក្សត្រ។
បើនិយាយពីគំនិតនយោបាយវិញ ឡដ អាស្ហ្លី មិនចូលចិត្តរបបរាជានិយមផ្តាច់ការដែលអង់គ្លេសមានពីមុន ហើយក៏មិនចូលចិត្តរបបសាធារណរដ្ឋផ្តាច់ការតាមបែបអូលីវ័រ ក្រមវែល ដែលបង្កើតឡើងក្រោយការផ្តួលរំលំរបបរាជានិយមនោះដែរ។ ឡដ អាស្ហ្លី គឺជាអ្នកគាំទ្រឲ្យមានរបបដឹកនាំតាមបែបរាជានិយមអាស្រ័យធម្មនុញ្ញ ដែលសភាមានតួនាទីសំខាន់ ហើយសិទ្ធិសេរីភាពរបស់ពលរដ្ឋត្រូវបានធានា។ គោលគំនិតបែបនេះ គឺត្រូវគ្នាទៅនឹងគោលគំនិតរបស់ ចន ឡក។
គេសង្កេតឃើញថា នៅក្នុងរយៈពេលជិត ២០ឆ្នាំ ចាប់តាំងពីបានស្គាល់ ឡដ អាស្ហ្លី ដំណើរជីវិតរបស់ចន ឡក បានផ្សារភ្ជាប់យ៉ាងស្អិតជាមួយនឹងភាពឡើងចុះ នៃអាជីពនយោបាយរបស់ ឡដ អាស្ហ្លី។
នៅក្នុងអំឡុងពេលដែលអាជីពនយោបាយរបស់ ឡដ អាស្ហ្លី កំពុងស្ថិតក្នុងភាពរុងរឿង ដំណើរជីវិតរបស់ចន ឡក ក៏ស្គាល់នូវភាពរុងរឿងទៅតាមចៅហ្វាយនាយរបស់ខ្លួនដែរ ហើយនៅក្នុងអំឡុងពេលនោះ ចន ឡក បានចំណាយពេលជាច្រើនរបស់លោក ផ្តោតទៅលើការសិក្សាមិនត្រឹមតែទៅលើផ្នែកវេជ្ជសាស្រ្តប៉ុណ្ណោះទេ តែទៅលើផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្តជាទូទៅ។
ចន ឡក ត្រូវបានគេជ្រើសរើសឲ្យចូលជាសមាជិករាជបណ្ឌិត្យសភាវិទ្យាសាស្រ្តអង់គ្លេស (The Royal Society) នៅឆ្នាំ១៦៦៨ ហើយក្រោយមកបានស្គាល់ និងក្លាយជាមិត្តភក្តិដ៏ជិតស្និទ្ធិរបស់អ៊ីសាក់ ញូតុន ដែលបានចូលជាសមាជិករាជបណ្ឌិត្យសភាវិទ្យាសាស្រ្តបួនឆ្នាំក្រោយ ចន ឡក (ឆ្នាំ១៦៧២)។
នៅឆ្នាំ១៦៧៩ ឡដ អាស្ហ្លី ដែលជាអ្នកកាន់គ្រិស្តសាសនានិកាយប្រូតេស្តង់ បានធ្វើជាមេគំនិតរៀបចំទាមទារឲ្យតាក់តែងច្បាប់មួយ ដើម្បីហាមឃាត់មិនឲ្យព្រះអង្គម្ចាស់ដែលកាន់និកាយកាតូលិក អាចឡើងស្នងរាជបល្ល័ង្ក។ គម្រោងការណ៍នេះត្រូវទទួលបរាជ័យ ហើយនៅឆ្នាំ១៦៨១ ឡដ អាស្ហ្លី ត្រូវបានគេដកតំណែង ហើយត្រូវប្រឈមមុខនឹងការចោទប្រកាន់ពីបទក្បត់ជាតិ។ ឡដ អាស្ហ្លី ក៏បានរត់ភៀសខ្លួនទៅកាន់ប្រទេសហូឡង់ ក៏ប៉ុន្តែ ត្រូវធ្លាក់ខ្លួនឈឺធ្ងន់ ហើយទទួលមរណភាពនៅឆ្នាំ១៦៨៣។
នៅឆ្នាំដដែលនោះ ចន ឡក ដែលត្រូវរស់នៅក្រោមការតាមឃ្លាំមើលជាប់ជាប្រចាំពីអាជ្ញាធរអង់គ្លេស ក៏បានសម្រេចរត់ភៀសខ្លួនទៅប្រទេសហូឡង់ដែរ។ នៅក្នុងអំឡុងពេលនោះហើយ ដែលចន ឡក បានចំណាយពេលសរសេរ ហើយចាប់ផ្តើមចេញផ្សាយសៀវភៅរបស់លោក ស្តីពីទស្សនវិជ្ជានយោបាយ។
ចន ឡក រស់នៅនិរទេសខ្លួន នៅក្នុងប្រទេសហូឡង់អស់រយៈពេល ៥ឆ្នាំ រហូតទាល់តែក្រោយពេលដែលមានបដិវត្តន៍ផ្តួលរំលំព្រះមហាក្សត្រកាតូលិកនៅអង់គ្លេស ជំនួសមកវិញដោយព្រះមហាក្សត្រប្រូតេស្តង់ នៅឆ្នាំ១៦៨៨ ទើបចន ឡក វិលត្រឡប់ចូលទៅកាន់ប្រទេសអង់គ្លេសវិញ។
ចន ឡក បានចំណាយពេលប៉ុន្មានឆ្នាំចុងក្រោយដែលនៅសេសសល់ក្នុងជីវិតរបស់លោក សរសេរសៀវភៅជាច្រើនទៀត ស្តីពីទស្សនវិជ្ជានយោបាយ ព្រមទាំងបានចូលរួមយ៉ាងសកម្ម នៅក្នុងការរៀបចំតាក់តែងច្បាប់ធម្មនុញ្ញអង់គ្លេស ដែលគេឲ្យឈ្មោះថា “Bill of Rights” (១៦៨៩) ដោយនៅក្នុងនោះ មានចែងដាក់កម្រិតអំណាចរបស់ព្រះមហាក្សត្រ, កំណត់ពីសិទ្ធិអំណាចរបស់សភា ព្រមទាំងអំពីសិទ្ធិសេរីភាពរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ។ “Bill of Rights” នេះហើយ ដែលត្រូវបានគេកំណត់ថា ជាចំណុចចាប់ផ្តើមនៃរបបរាជានិយមអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញនៅអង់គ្លេស ហើយដែលក្លាយជាគំរូទៅដល់ប្រទេសជាច្រើនផ្សេងៗទៀតរហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន។
ចន ឡក ទទួលមរណភាព នៅថ្ងៃទី២៨ ខែតុលា ឆ្នាំ១៧០៤ ក៏ប៉ុន្តែ ទស្សនវិជ្ជានយោបាយរបស់លោកបានជះឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំង ទៅដល់បដិវត្តន៍ដ៏សំខាន់ចំនួនពីរ នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្រ្ត គឺបដិវត្តន៍ទាមទារឯករាជ្យរបស់សហរដ្ឋអាមេរិក នៅឆ្នាំ១៧៧៦ និងបដិវត្តន៍ផ្តួលរំលំរបបរាជានិយមនៅបារាំង នៅឆ្នាំ១៧៨៩៕
ព្រឹត្តិបត្រព័ត៌មានព្រឹត្តិបត្រព័ត៌មានប្រចាំថ្ងៃនឹងអាចឲ្យលោកអ្នកទទួលបាននូវព័ត៌មានសំខាន់ៗប្រចាំថ្ងៃក្នុងអ៊ីមែលរបស់លោកអ្នកផ្ទាល់៖
ចុះឈ្មោះ