អានតួអត្ថបទ
នាទី​ខ្ញុំ​និយាយ​ពីរ​ភាសា (Chronique bilingue)

ទឹកភ្នែក​​​នៅ​​​​លើ​​​​ឆាក​​​​ (La tragédie mise en scène)

ចុះផ្សាយ​នៅ​ថ្ងៃ៖

នៅ​ក្នុង​នាទី​​ខ្ញុំ​​និយាយ​​ពីរ​ភាសា​របស់​យើង នៅ​សប្តាហ៍​នេះ លោក ឆាយ ហុកផេង សូម​ធ្វើ​អត្ថាធិប្បាយ​ជុំវិញ​ប្រធានបទស្តីអំពី​"ទឹកភ្នែក​​​​នៅ​​​​លើ​​​ឆាក" (La tragédie mise en scène)។

លោក ឆាយ ហុកផេង បណ្ឌិត​ច្បាប់ និង​ជា​ចៅក្រម​ផ្នែក​ព្រហ្មទណ្ឌ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​បារាំង
លោក ឆាយ ហុកផេង បណ្ឌិត​ច្បាប់ និង​ជា​ចៅក្រម​ផ្នែក​ព្រហ្មទណ្ឌ នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​បារាំង RFI/Chhay Hoc Phéng
ផ្សាយពាណិជ្ជកម្ម

១-ប្រិយមិត្ត​អ្នកស្តាប់​ជា​ទី​មេត្រី​ សារពិត​នៃជីវិត​ដែលកាឡៃ​ចេញ​ជា​ឆាក​ល្ខោន​ក្តី ជាខ្សែ​ភាពយន្ត​ក្តី សុទ្ធសឹងតែលាយឡំការមិនពិតខ្លះៗ​ចៀស​មិន​បាន​។​ ប៉ុន្តែ​ សំខាន់ គឺ​​ខ្លឹមសារនៃសាច់​រឿង​ដែលគេ​ត្រូវតែ​​គោរព​ឥត​ខ្ចោះ។ ពុំ​នោះ​សោតទេ​ គេ​នឹង​បាន​ទទួល​ការ​ទិទាន​ឥត​ប្រណី អំពីសំណាក់ អ្នកអាន អ្នកស្តាប់ អ្នកមើល ដែល​ធ្លាប់​បាន​ស្គាល់​រស់ជាតិ​ពិតៗ​នៃ​ជីវិត​គ្រប់ជំនាន់ គ្រប់​សង្គម។ រីឯ​ ជីវិត​នៃ​ជនរងគ្រោះ ពីរបប​ខ្មែរ​ក្រហម ក៏​ត្រូវ​បាន​គេ​ផលិត​ចេញ​ជា​ល្ខោន និង​ជា ខ្សែ​ភាពយន្ត​ដែរ។​

Effectivement, Jean Baptiste Phou a mis en scène la vie des rescapés du génocide khmer rouge. D’abord dans « Cambodge me voici » et ensuite dans « L’Anarchiste », une pièce de théâtre adaptée du roman de même nom écrit par Soth Poline, philosophe et ancien directeur de journal à Phnom-Penh du temps de Lon Nol. Cet auteur vit actuellement en Californie.

 

២-« Cambodge me voici » មាន​ចំណងជើង​ជា​ខ្មែរ​ថា​ « សម្លេង​ស្រណោះ»​រៀបរាប់​ពី​ការ​ផ្តោះផ្តង​សំដី​រវាង​ស្ត្រី​មាន​វ័យ​បី​ជំនាន់​ខុស​គ្នា​ទាំង​៤នាក់​​។ នៅ​ក្នុង​សាច់រឿង ស្រ្តី​ចំណាស់​ឈ្មោះ​ មេថា ប្រើ​ពាក្យ​ថា « Comme je suis immigrée illégale »​ដោយ​ភេ្លច​គិត​ថា​ជន​ភៀសខ្លួន​សញ្ជាតិ​ខ្មែរ​នៅ​ជំនាន់​ឆ្នាំ​៧៩/៨០ មិន​មែន​ជា​ជន​អន្តោប្រវេស្តន៍​ខុសច្បាប់​ទេ។ រីឯ នៅជិតចុង​បញ្ជប់​នៃសាច់រឿង​ »សម្លេងស្រណោះ » ​តួស្រីដដែលនេះ​ក៏​ភ្លាត់​មាត់​និយាយ​ថា​ » Si cette guerre n’avait pa éclatée, je serais rentrée au Cambodge après mes études «។ ​ពាក្យ​នេះ ​ធ្វើ​ឲ្យ​យើង​ពិចារណាថា កាល​នៅ​ជំនាន់​ខ្មែរ​ក្រហម​ប៉ុលពត ប្រទេស​ខ្មែរ​រស់​ក្នុង​សន្តិភាព បែប​ប្រល័យ​ពូជសាសន៍​ លើកលែងតែ​ពេល​ចុងក្រោយ​នៃ​របប​នេះ ទើប​មាន​ចំបាំង​ជាមួយ​នឹង​ទ័ព​វៀតណាម។ នៅ​ចុង​ឃ្លា​នៃ​ប្រយោគ​ដែល​ផ្តើម​ឡើង​ថា Si cette guerre n’avait pas éclatée តួស្រី​ឈ្មោះ មេថា បាន​កែ​ម្រូវ​វិញ​ថា « Ce n’était pas une guerre mais un génocide …. » ។​

En effet, il est évident que la critique est aisée tant la réalisation d’une œuvre est difficile. Pour l’adaptation en pièce de théâtre du roman « l’Anarchiste », jean Baptiste Phou a respecté une parfaite cohérence dans sa pièce d’adaptation d’un roman faisant appel aux contextes historique, politique, philosophique voire mythologique khmer. L’auteur a lui-même avoué qu’il était « impossible » de tout inclure. Et il ajouta qu’il lui fallait « faire des choix, des sacrifices ». Le piège, précisa-t-il, « aurait été voulu de tout dire ou de faire un résumé du roman ».

៣-​យើង​មិន​ចាំបាច់​រំលឹក អំពី ល្ខោន​ឬ​ខ្សែភាពយន្ត​ស្តីអំពី របប​ណាស៊ី អាល្លឺម៉ង់​ដែល​មាន​ច្រើន​រាប់​មិន​អស់​នោះ​ទេ។ ចំណែក​ខាង​ទ្វីប​អាហ្វ្រិក​វិញ មាន​របប​ប្រល័យ​ពូជសាសន៍​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​ Rwanda ​នា​ឆ្នាំ​១៩៩៤ ក្រោម​ការ​សម្លាប់​​ពួក​Tutsi ​ដោយ​ពួក Hootu។ នៅ​ឆ្នាំ ១៩៩៤ Avignon ប្រទេស​បារាំង មាន​ឆាក​ល្ខោន​មួយ​ស្តី​អំពី​របប​នេះ ក្រោម​ចំណងជើង​ថា Rwanda 94​ ដឹកនាំ​ដោយ​សិល្បករ-អ្នកនិពន្ធ​ឈ្មោះ Dorey Rugunba។

Et puis en 2015, une pièce de théâtre intitulée Hugati Yacu, pièce jouée sur les lieux même du génocide et inspirée du roman de Boubacar Boris Diop intitulé « Murumbie. Le livre des ossements » publié en 1999 chez Stock.

៤-បែរ​មក​អធិប្បាយ​ពីរឿង​ខ្មែរយើង​វិញ គេ​នៅចាំ​បាន​ថា​កាលពី​ឆ្នាំ ១៩៨៥ នៅ​ស្រុក​បារាំង មាន​រឿង​ល្ខោន​មួយ​ដឹកនាំដោយ Hélène Cixsus និទាន​អំពីប្រវត្តិ​ដ៏ជូរចត់ នៃ​ប្រទេស​យើង​ដែលត្រូវ​បាន​ភ្លើង​សង្គ្រាម​នៃ​ប្រទេស​វៀតណាម រាលដាល​​ចូលទឹកដីខ្មែរ​រហូត​ដល់​ធ្វើ​ឲ្យ​ពួកខ្មែរ​ក្រហម​ឡើង​កាន់កាប់​ស្រុកទេស​តាម​របប​ប្រល័យ​ពូសាសន៍។ ក៏ប៉ុន្តែ​គេ​ដាក់​ចំណង​ជើង​ល្ខោន​នោះថា « ដំណើរ​ជីវិត​នៃ​មហាក្សត្រខ្មែរ ​ន.ស៊ីហនុ »​ ទៅវិញ។ ពិតណាស់ហើយ ជីវិត​នៃប្រទេស​ជាតិ​និមួយៗ វា​ផុសឡើង​ពីស្នាមជើង​ ស្នាម​​បាទា​នៃ​អ្នកដឹកនាំ។ អស់​ចំនួន​១៨​ឆ្នាំ រាប់​ចាប់​ពី​ឆ្នាំ ១៩៨៥ ​មក រឿង​ល្ខោន​ដដែលនេះ ក៏​ត្រូវ​បាន​លេង​លើ​ឆាកជា​​លើក​ទីពីរ​នៅ​ឯ​ប្រទេស​បារាំង​ក្នុង​ឆ្នាំ ២០១៣។ សិល្បករ George Bigot ដែល​កាលពីឆ្នាំ​១៩៨៥ ដើរតួ​ជា​ព្រះមហាក្សត្រ គាត់​ក្លាយ​ជា​អ្នក​ដឹកនាំ​ឆាកល្ខោន​ដែល​សំដែង​ដោយ​តួខ្មែរ​សុទ្ធសាធ​ចេញ​ពីក្រុម Phare ពន្លឺ​សិល្បៈ​នៃ​ខេត្ត​បាត់ដំបង។ គួរ​ឲ្យ​កោត​សរសើរ​មែន។​

S’agisant des œuvres de mémoire comme le cinéma, le livre ou la pièce de théâtre, le public est roi. Il trie le bon grain de l’ivraie. Le dramaturge rwandais Dorcy Rugumba, quant à lui, pense que le livre est plus efficace pour informer. Et pourtant, d’aucuns pensent qu’une pièce de théâtre, de par sa performance catharcique, peut tout au moins restituer aux victimes le statut de victime. Quid des films comme « La déchirure », « La liste de Schindler » etc. ?

៥-ឆាកកុន ល្ខោន​ឯណា​ដែល​ល្អឥតខ្ចោះ ឬ​ ​ក៏​សម្ផស្ស​នរណា​ដែល​ល្អ​គ្មាន​ពីរ ​ប្រហែល​ជា​មាន​លាបលន​បំប៉ន​ម្សៅ​ច្រើន​សំបើម​ណាស់។ ចំណែក​ឯ​សៀវភៅ​ខ្លះ​ដែល​សរសេរ​ដោយ​អ្នកនិពន្ធល្បីៗ មិន​ខ្វះអ្វី​អ្នកនិពន្ធ​ដទៃៗ រកឃើញ​នូវ​ការ​បំភ្លៃ​បំផ្លើស​ដូច​មាន​ឧទ្ទាហរណ៍​តទៅនេះ។​

A propos de la fuite de Louis XVI, l’auteur Alexandre Dumas, dans son livre La route de Varennes » (Edit. Mille et une nuit, 2005) a souligné les approximations voire les désinformations des faits historiques de la part des historiens dont l’académicien le compte de Lacretelle outre Thiers et Lamartine.

ស្តី​អំពី​តុលាការខ្មែរ​ក្រហម​វិញក៏​មាន​អ្នកស្រាវជ្រាវ​ល្បីៗដូច​លោក Jacques Semelin ​ជាអាទិ៍​ហ៊ាន​ថ្លែង​ក្នុង​សិក្ខាសាលា​មួយ​នៅ​ក្រុង​ប៉ារីស៍​ខែ​ឧសភា ឆ្នាំ​២០០៦​ ថាស្វែងរក​ការពិតតាម​រយៈ​សាលក្រម​និង​តាម​សំណេរ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ទាំង​ពីរ​នោះ មាន​ទិសដៅ​ខុសគ្នា។​

មុននឹង​បញ្ចប់​ ប្រិយមិត្ត​អ្នកស្តាប់ ប្រសិនបើ​ឆាកល្ខោន ឬ​ខ្សែភាពយន្ត អាច​កាច់​កោង​ចេញ​ពីការពិត​ខ្លះៗ​បាន អ្នកប្រវត្តិវិទូ ដូច​លោក Semelin មិន​គម្បី​យល់​ឃើញ​ថា តាមរយៈ​កែវយិត​តែមួយ​ដែល​ហៅថា សច្ចៈធម៌​ គេអាច​ឃើញ​ការពិត​ ពីរ ​ក្នុង​រឿង​តែ​មួយ​​ដូច្នេះ​ឡើយ៕

ព្រឹត្តិបត្រ​ព័ត៌មានព្រឹត្តិបត្រ​ព័ត៌មាន​ប្រចាំថ្ងៃ​នឹង​អាច​ឲ្យ​លោក​អ្នក​ទទួល​បាន​នូវ​ព័ត៌មាន​សំខាន់ៗ​ប្រចាំថ្ងៃ​ក្នុង​អ៊ីមែល​របស់​លោក​អ្នក​ផ្ទាល់៖

តាមដានព័ត៌មានកម្ពុជានិងអន្តរជាតិដោយទាញយកកម្មវិធីទូរស័ព្ទដៃ RFI

រកមិនឃើញអត្ថបទដែលស្វែងរកទេ

មិនមាន​អត្ថបទ​ដែលអ្នកព្យាយាមចូលមើលទេ