អេបូឡា ជាជំងឺបង្កឡើងដោយវីរ៉ុស ដែលមានលក្ខណៈធ្ងន់ធ្ងរបំផុត កើតឡើងនៅលើមនុស្ស។ អត្រាស្លាប់ក្រោយពេលវីរ៉ុសបានរាតត្បាតចូលក្នុងខ្លួនហើយ មានកំរិតឡើងដល់៩០%។ ឡើងកម្តៅសីតុណ្ហភាពរាងកាយ រហូតដល់ចេញឈាម ជំងឺគ្រុនឈាមអេបូឡា កើតមានជាពិសេសនៅ ទ្វីបអាហ្វ្រិក។ គិតមកទល់នឹងថ្ងៃអង្គារទី ១២សីហានេះ អេបូឡាបានសម្លាប់ជីវិតមនុស្ស១០១៣នាក់ និងគ្មានទេថ្នាំព្យាបាល ឬថ្នាំការពារ។ ការមើលថែជំងឺឱ្យថ្នាំព្យាបាល អាស្រ័យលើអាការៈសញ្ញារោគជាក់ស្តែងរបស់អ្នកជំងឺតែប៉ុណ្ណោះ។តើអេបូឡាជាជំងឺ ? មានប្រភពមកពីណា ? និងមានការការពារយ៉ាងដូចម្តេចខ្លះ ?
តាំងពីដើមឆ្នាំ ២០១៤មក ករណីកើតជំងឺអេបូឡា បានលេចឡើងនៅក្នុងប្រទេសបួន នៃទ្វីបអាហ្វ្រិក ៖ ហ្គីណេ លីបេរីយ៉ា សៀរ៉ាឡេអូន និងនីហ្សេរីយ៉ា។ អាជ្ញាធរសុខាភិបាលប្រទេសទាំងបួននេះ សហការជាមួយអង្គការសុខភាពពិភពលោក ព្រមទាំងដៃគូសុខភាពទាំងមូល បានប្រមូលកម្លាំងគ្នាការពារនិងទប់ស្កាត់កុំឱ្យវីរ៉ុសអេឡបូឡា រាលដាលដល់ប្រទេសផ្សេងទៀត។
សម្រាប់ខាងអឺរ៉ុប ការវាយតម្លៃគ្រោះហានិភ័យនៃការចម្លងវីរ៉ុសអេបូឡាទៅអឺរ៉ុប តាមរយៈអ្នកដំណើរមានកំរិតទាបណាស់ ប៉ុន្តែមិនច្រានចោលថាគ្មានគ្រោះចម្លងសោះនោះទេ។ ចំណែកអង្គការសុខភាពពិភពលោកវិញ បានប្រកាសអាសន្នកំរិតពិភពលោកប្រឈមនឹងការរាលដាលនៃជំងឺអេបូឡា ប៉ុន្តែទោះជាយ៉ាងដូច្នេះក្តីក៏អង្គការមិនបានចេញបម្រាមហាមឃាត់ ឬបិទចរាចរណ៍ផ្លូវអាកាសទៅកាន់ប្រទេសកំពុងរងគ្រោះព្រោះជំងឺអេបូឡាដែរ ដើម្បីកុំឱ្យប៉ះពាល់ដល់វិស័យសេដ្ឋកិច្ច។ អ្នកដំណើរទាំងឡាយ ទាំងអ្នកទៅ ទាំងអ្នកមកពីប្រទេសអាហ្វ្រិកពាក់ព័ន្ធទាំងបួន ត្រូវតែស្វែងយល់អំពីអនុសាសាន៍សុខភាពពីអាជ្ញាធរមានសមត្ថកិច្ច។
តើអេបូឡា ជាអ្វី ?
គេបានស្គាល់វីរ៉ុស និងអត្តសញ្ញាណរបស់អេបូឡា ជាលើកទីមួយនៅឆ្នាំ១៩៧៦ ក្នុងពេលដែលមានផ្ទុះករណីកើតជំងឺអេបូឡាពីរទន្ទឹមគ្នា នៅខេត្តខាងលិចរបស់ប្រទេសស៊ូដង់និងនៅតំបន់ជាប់របង Yanbuku ប្រទេសសាធារណរដ្ឋប្រជាធិបតេយ្យកុងហ្គោបច្ចុប្បន្ន ហូរកាត់ដោយស្ទឹងមួយមានឈ្មោះថា អេបូឡា។ ទើបគេឱ្យឈ្មោះជំងឺគ្រុនក្តៅខ្លួនហូរឈាម ឬគ្រុនឈាមនោះថា អេបូឡា រហូតមក។
វីរ៉ុសអេបូឡា ស្ថិតនៅក្នុងចង្កោមគ្រួសារវីរ៉ុស ហ្វីឡូវីរ៉ុស (Filovirus- filoviridés) ដូចវីរ៉ុស Marburgvirus Cuevavirus។ វីរ៉ុសមាន៥ប្រភេទ ៖
- Ebolavirus Bundibugyo (BDBV)
- Ebolavirus Zaïre (EBOV)
- Ebolavirus Reston (RESTV)
- Ebolavirus Soudan (SUDV)
- Ebolavirus Forêt de Taï (Taï Forest TAFV)
ខុសពីវីរ៉ុសRESTV និងTAFV វីរ៉ុសអេបូឡា BDBV EBOV និងSUDV មានឃើញនៅតែក្នុងទ្វីបអាហ្វ្រិក ហើយនៅពេលចូលដល់ក្នុងខ្លួនមនុស្សហើយនឹងបង្កជាអាការៈក្តៅខ្លួនខ្លាំង ឬហៅថាគ្រុនឈាម។ ចំណែកប្រភេទRESTV ដែលមានឃើញនៅក្នុងប្រទេសហ្វីលីពីន និងចិនដីគោក អាចចម្លងមកមនុស្សដែរ ប៉ុន្តែរហូតមកទល់នឹងពេលនេះគេពុំដែលបានទទួលសេចក្តីរាយការណ៍ណាមួយទាក់ទងនឹងករណីឆ្លងវីរ៉ុស កើតជំងឺអេបូឡា ឬស្លាប់ព្រោះវីរ៉ុសអេបូឡាសោះ នៅចិននិងហ្វីលីពីននេះ។
ការចម្លងវីរ៉ុស
វីរ៉ុសអេបូឡា ជាវីរ៉ុសរបស់សត្វព្រៃ។ វាអាចចម្លងពីសត្វព្រៃមកមនុស្ស បន្ទាប់មកពីមនុស្សទៅមនុស្ស តាមរយៈការប៉ះពាល់គ្នាដោយផ្ទាល់ ដូចជាប៉ះពាល់ឈាម អង្គធាតុរាវជីវសាស្ត្រ (ឈាមញើស ទឹកនោម ទឹកដោះ...) ទឹករំអិល ជាលិកាសត្វ មនុស្សមានផ្ទុកជំងឺ មានផ្ទុកវីរ៉ុស។
មនុស្សម្នាក់ អាចចម្លងយកវីរ៉ុសអេបូឡាពីសត្វព្រៃបាន ដរាបណាបានប៉ះពាល់ ឈាម ទឹករងៃ ទឹករំអិល សរីរាង្គ ឬសារធាតុរាវមានជីវិតរបស់សត្វព្រៃមានជំងឺ។ នៅអាហ្វ្រិក គេសង្កេតឃើញមានការចម្លងមេរោគ បន្ទាប់ពីបណ្តាជនបានទៅចាប់ ទៅជួបប៉ះពាល់សត្វស្វា ស្វាChimpanzé gorille ប្រចៀវ/ជ្រឹង ឈ្លុះ កាំប្រមា ឈឺ ឬស្លាប់ក្នុងព្រៃត្រូពិក។ បន្ទាប់មកវីរ៉ុសអេបូឡា ក៏បន្តរីករាលដាលចម្លងក្នុងសហគមន៍ ពីមនុស្សម្នាក់ ទៅមនុស្សម្នាក់ តាមរយៈការប៉ះពាល់ ផ្ទាល់ស្បែករលាត់ ដាច់ភ្នាស ឈាម ញើស ទឹកនោម រំអិល... អង្គធាតុរាវជីវសាស្ត្រ ឬវត្ថុរាវមានជីវិតរបស់អ្នកជំងឺ និងជួនកាលមិនបានប៉ះពាល់ដោយផ្ទាល់បុគ្គលមានទេ តែបានទៅកាន់វត្ថុ ទីបិរស្ថាន ដែលមានឆ្លងមេរោគរួចទៅហើយ។ ពិធីបុណ្យសព ដែលតាមទំនៀមទម្លាប់ប្រពៃណីជនជាតិខ្លះ នៅអាហ្វ្រិក ដែលឪពុកម្តាយ ញាតិសណ្តាន សាច់សារលោហិត ត្រូវទៅស្ទាប ប៉ះសាកសពដោយផ្ទាល់ មុនពេលបិទមឈូស ក៏អាចជាភ្នាក់ងារ និងឱកាសចម្លងមេរោគអេបូឡាដែរ។ ស្ពែម មេជីវិតបុរស របស់មនុស្សប្រុសអាចមានសមត្ថភាពចម្លងវីរ៉ុសអេបូឡាបានរហូតដល់ទៅ ៧ សប្តាហ៍ បើទោះបីមនុស្សបុ្រសនោះ បានជាសះស្បើយពីរោគអេបូឡាហើយក៏ដោយ។
លោកវេជ្ជបណ្ឌិត លី សូវ៉ាន់ ប្រធាននាយកដ្ឋានប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងជំងឺឆ្លងនៃក្រសួងសុខាភិបាល ពន្យល់បំភ្លឺបន្ថែមការចម្លងនៃវីរ៉ុសអេបូឡា។
ភ្នាក់ងារសុខាភិបាល ជាញឹកញយ តែងឆ្លងមេរោគនៅពេលកន្លែងធ្វើការ ពេលកំពុងព្យាបាលអ្នកជំងឺ ឬជនសង្ស័យមានជំងឺអេបូឡា។ ជាទូទៅ ពេលមានការធ្វេសប្រហែសបន្តិចបន្តួចផ្នែកវិធីការពារប្រឆាំងនឹងការការចម្លងរោគ ក្រុមគ្រូពេទ្យទាំងនោះបានទៅប៉ះពាល់ អ្នកជំងឺ ដោយផ្ទាល់។
ចំពោះបុគ្គលដែលមើលថែសត្វ ប៉ះពាល់សត្វស្វា និងពពួកសត្វកកេរ មានជំងឺអេបូឡា ប្រភេទ RESTV ក៏អាចមានករណីឆ្លងវីរ៉ុស មកមនុស្ស ដែរ (មានច្រើនករណីហើយ) ប៉ុន្តែវីរ៉ុសប្រភេទនេះហាក់ដូចមិនសូវបង្កជំងឺបាននៅលើខ្លួនមនុស្សដូចប្រភេទវីរ៉ុសអេបូឡាផ្សេងទៀតទេ។
យ៉ាងណាក៏ដោយ ក៏និន្នន័យដែលបានរៀបរាប់ខាងលើនេះ មានពាក់ព័ន្ធតែនឹងមនុស្សពេញវ័យ មានសុខភាពរឹងប៉ឹង។ វាហាក់ដូចជាឆាប់ពេកក្នុងទាញសេចក្តីសន្និដ្ឋានរួមទាក់ទងនឹងអានុភាពរបស់វីរ៉ុសចំពោះសុខភាពមនុស្សទូទៅ ជាពិសេសចំពោះមនុស្សដែលមានប្រព័ន្ធការពារចុះខ្សោយ មុនស្សមានបញ្ហាសុខភាពជាប់ខ្លួន ស្ត្រីមានផ្ទៃពោះ និងកុមារ។ គេត្រូវតែធ្វើការសិក្សាថ្មីទៀតលើវីរ៉ុសRESTV មុននឹងអាចទាញសេចក្តីសន្និដ្ឋានចុងក្រោយស្តីពីកម្លាំងរាតត្បាតបង្កជំងឺមកលើមនុស្ស។
អាការៈ និងសញ្ញារោគ
ជំងឺអេបូឡា ជាជំងឺបង្កឡើងវីរ៉ុសធ្ងន់ធ្ងរ ដែលស្តែងភ្លាមឡើងដោយអាការៈក្តៅខ្លួនខ្លាំង យ៉ាងទាន់ហន់ -ចុះខ្សោយកម្លាំងជាលំដាប់ - ឈឺចុកចាប់សាច់ដុំ- ឈឺក្បាល និងរលាកបំពង់ក។ អាការៈដែលអាចមានជាបន្តបន្ទាប់ទៀត គឺការក្អួត រាក ស្បែករោល ខ្សោយតម្រងនោម-ថ្លើម និងហូរឈាមក្នុងខ្លួន ឬក្រៅខ្លួន។ ក្នុងការវិភាគឈាម គេនឹងឃើញអត្រាគ្រាប់ឈាមស ផ្លាកែត ធ្លាក់ចុះ...
វីរ៉ុសពេលចូលក្នុងខ្លួនមនុស្សអាចសំងំ ពី២ទៅ២១ថ្ងៃ មុននឹងផ្តល់អាការៈសញ្ញារោគលើកដំបូង។
រោគវិនិច្ឆ័យ
មុននឹងកំណត់ថាបុគ្គលម្នាក់មានជំងឺអេបូឡា គ្រូពេទ្យត្រូវធ្វើរោគវិនិច្ឆ័យ ច្រានចោលថាគ្មានជំងឺឆ្លងផ្សេងទៀតក្នុងខ្លួនអ្នកជំងឺទេ។ គេត្រូវប្រាកដថាអ្នកជំងឺនោះ គ្មានកើតជំងឺគ្រុនចាញ់ គ្រុនពោះវៀន អាសន្នរោគ ជំងឺប៉េស្ត គ្រុនក្តៅធម្មតា រលាកខួរក្បាល ថ្លើម ឬគ្រុនឈាមផ្សេងទៀតទេ។ បន្ទាប់មកអ្នកជំងឺត្រូវឆ្លងកាត់ការធ្វើតេស្តវិភាគឈាម ច្រើនទៀត ទើបអាចកំណត់រោគវិនិច្ឆ័យចុងក្រោយថាមានជំងឺអេបូឡាបាន។
ការការពារនិងព្យាបាល
គ្មានថ្នាំព្យាបាល និងថ្នាំវ៉ាក់សាំងការពារណា ដែលបានទទួលការអនុញ្ញាតឱ្យប្រើប្រាស់ជាទូទៅ ដើម្បីប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងជំងឺអេបូឡាទេ ក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ។ ថ្នាំ វ៉ាក់សាំង ជាច្រើនមុខកំពុងស្ថិតក្នុងដំណាក់កាលសាកល្បងនៅឡើយ ហើយគ្មានមួយសោះអាចដាក់ឱ្យប្រើប្រាស់ជាផ្លូវការស្របតាមបែបវេជ្ជសាស្ត្រ។
អ្នកជំងឺដែលធ្លាក់ដល់ដំណាក់កាលធ្ងន់ធ្ងរហើយ ត្រូវទទួលការព្យាបាលប្រញឹក។ ដោយអ្នកជំងឺប្រភេទនេះតែងឆាប់ខ្សោះជាតិទឹក ការព្យាបាលគឺត្រូវផ្តល់ទឹកឱ្យផឹក ឬដោយដាក់សូលុយស្យុងអេឡិចត្រូលីត ឬព្យួរសេរ៉ូម។ គ្មានឡើយវិធីព្យាបាលពិសេសឱ្យចំជំងឺអេបូឡា។
សេរ៉ូមZMapp របស់សហគ្រាសឱសថអាមេរិកនិងកាណាដា ក៏ជាថ្នាំអង្គបដិបក្សដែលស្ថិតក្នុងដំណាក់កាលសាកល្បងនៅឡើយ ប៉ុន្តែដោយយោលទៅលើស្ថានភាពរាតត្បាតនៃវីរ៉ុសអេបូឡា និងដោយឈរលើគោលការណ៍ការពារប្រសើរជាងព្យាបាល ទើបអង្គការសុខភាពពិភពលោកចេញសេចក្តីអនុញ្ញាតពិសេសឱ្យប្រើប្រាស់ថ្នាំនេះនៅអាហ្វ្រិក។
ដោយហេតុតែគ្មានថ្នាំព្យាបាល និងថ្នាំវ៉ាក់សាំង អ្វីដែលប្រសើរជាងគេបំផុតគឺការពារ ! ចេះការពារដោយខ្លួនឯងគឺជាអាវុធដ៏ប្រសើរបំផុត ក្នុងការកាត់បន្ថយការឆ្លង និងការស្លាប់។ វិធានមាសដែលមានប្រសិទ្ធិភាពលើគ្រប់ករណី គឺត្រូវលាងដៃនឹងសាប៊ូ ឬសូលុយស្យុងHydo-alcoolique។
ដូចក្នុងករណីនៅអាហ្វ្រិក សារដ៏សំខាន់ដែលត្រូវបញ្ជ្រៀបសាធារណជន មានបីចំណុចសំខាន់ៗ ៖
- កាត់បន្ថយគ្រោះចម្លងពីសត្វព្រៃមកមនុស្ស ដោយមិនប៉ះពាល់សត្វប្រចៀវជ្រឹង សត្វស្វា ដោយផ្ទាល់ដៃ និងត្រូវបរិភោគសាច់សត្វទាំងនោះ ក្រោយពេលចំអិនបានឆ្អិនល្អ ពោលគឺមិនបរិភោគសាច់សត្វព្រៃឆៅ
- កាត់បន្ថយគ្រោះចម្លងពីមនុស្សទៅមនុស្សក្នុងសហគមន៍ ដោយចៀសវាងមិនប៉ះពាល់គ្នាប្រសិនបើដឹងថាមាននរណាម្នាក់បានប៉ះពាល់សត្វ ឬមនុស្សមានជំងឺ។ បើមានក្រុមគ្រួសារឈឺសង្ស័យត្រូវដាក់នៅឱ្យឆ្ងាយពីគេឯង និងចូលទៅជិត តែក្នុងករណីមានពាក់ស្រោមដៃ ឬសម្ភារៈ ការពារជំងឺជារបស់ផ្ទាល់ខ្លួន។ កាយវិការដែលមិនអាចខ្វះបាន គឺត្រូវលាងដៃឱ្យបានញឹកញាប់
- សហគមន៍ដែលរងគ្រោះដោយជំងឺ អេបូឡា ត្រូវផ្តល់ព័ត៌មានឱ្យបានទូលំទូលាយទៅកាន់ប្រជាជនទាំងមូល ពីប្រភេទនិងប្រភពនាំឱ្យកើតរោគ។ អ្នកស្លាប់ត្រូវកប់ជាបន្ទាន់។
ចំពោះអ្នកដំណើរ ដែលត្រូវឆ្លងកាត់ប្រទេសមានអេបូឡារាតត្បាត
ក្នុងរយៈពេល២១ថ្ងៃ បន្ទាប់ពីបានចាកចេញពីប្រទេសមានរោគរាតត្បាត នៅពេលមានអាការៈក្តៅខ្លួនលើសពី ៣៨,៥អង្សារ ត្រូវទាក់ទងមន្ទីរពេទ្យ ស្ថានទូត ឬភ្នាក់ងារបំរើយន្តហោះភ្លាម ដើម្បីចៀសវាងការចម្លងរាលដាល៕
ព្រឹត្តិបត្រព័ត៌មានព្រឹត្តិបត្រព័ត៌មានប្រចាំថ្ងៃនឹងអាចឲ្យលោកអ្នកទទួលបាននូវព័ត៌មានសំខាន់ៗប្រចាំថ្ងៃក្នុងអ៊ីមែលរបស់លោកអ្នកផ្ទាល់៖
ចុះឈ្មោះ