បារំាង និងរវ៉ាន់ដាបន្តមើលមុខគ្នាមិនចំដោយសារសំណុំរឿងកាលពីជាង ២០ឆ្នំាមុន
ចុះផ្សាយនៅថ្ងៃ៖
ស្តាប់ - ០៥:២៨
សំណុំរឿងជាង ២០ឆ្នាំមុននៅក្នុងប្រទេសរវ៉ាន់ដាបាន និងកំពុងបន្តបំពុលទំនាក់ទំនងរវាងប្រទេសបារាំង និងប្រទេសអាហ្រ្វិកមួយនេះមកដល់សព្វថ្ងៃ។ សំណុំរឿងជាង ២០ឆ្នាំមុននោះ គឺអំពើប្រល័យពូជសាសន៍នៅក្នុងប្រទេសរវ៉ាន់ដាកាលពីថ្ងៃទី៧ មេសា ឆ្នំា ១៩៩៤។ ក្នុងរយៈពេល ១០០ថ្ងៃ អំពើប្រល័យពូជសាសន៍បានបណ្តាលឲ្យមានមនុស្សស្លាប់ជិត ១លាននាក់ដែលភាគច្រើនជាជនជាតិពិន្ធុទូតស៊ី។ ជាង២០ឆ្នំាក្រោយមក ទីក្រុងគីហ្គាលីបន្តចោទទីក្រុងប៉ារីស ពិសេសទាហានបារាំងពីបទរួមគំនិតនៅក្នុងអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ តែប៉ារីសបន្តបដិសេធ។ នៅពាក់កណ្តាលខែមករាកន្លងទៅ ឧត្តមសេនីយបារាំងហ្សង់ខ្លូត ឡាហ្វួតកាដបានឆ្លើយការពារទាហានបារាំងនៅចំពោះចៅក្រមបារាំង។
បច្ចុប្បន្នមានអាយុ ៧២ឆ្នាំ និងបានចូលនិវត្តន៍ទៅហើយ តែឧត្តមសេនីយបារាំងហ្សង់ខ្លូត ឡាហ្វួតកាដ (Jean-Claude Lafourcade) គឺជាឥស្សរជនម្នាក់មិនអាចខ្វះបានដើម្បីស្វែងរកការពិតជុំវិញព្រឹត្តិការណ៍ប្រល័យពូជសាសន៍នៅក្នុងប្រទេសរវ៉ាន់ដាកាលពីជាង ២០ឆ្នាំមុន។ ជម្រើសកោះហៅឧត្តមសេនីយហ្សង់ខ្លូត ឡាហ្វួតកាដ (Jean-Claude Lafourcade) ឲ្យចូលបំភ្លឺនៅមុខចៅក្រមបារាំងរយៈ ៣ថ្ងៃ ពីថ្ងៃទី១២ ដល់ថ្ងៃទី១៤ មករាមិនមែនជារឿងចៃដន្យទេ។ មិនចៃដន្យព្រោះឧត្តមសេនីយហ្សង់ខ្លូត ឡាហ្វួតកាដ (Jean-Claude Lafourcade) គឺជាមេបញ្ជាការនៃប្រតិបត្តិការ Turquoise របស់បារាំងនៅក្នុងអំឡុងពេលកើតមានអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ក្នុងប្រទេសរវ៉ាន់ដាឆ្នាំ ១៩៩៤។
សំណួរមួយដែលចៅក្រមបារាំងចង់បានចម្លើយជាក់ច្បាស់ពីឧត្តមសេនីយហ្សង់ខ្លូត ឡាហ្វួតកាដ (Jean-Claude Lafourcade) នោះគឺថា តើបេសកកម្ម Turquoise របស់បារាំងនៅរវ៉ាន់ដាកាលណោះ ជាបេសកកម្មដើម្បីទប់ស្កាត់អំពើប្រល័យពូជសាសន៍ ឬមួយក៏បែរជាទៅជួយគាំទ្រពួកជនជាតិពិន្ធុហ៊ូទូឲ្យសម្លាប់ពួកហ៊ូទូយ៉ាងរង្គាលទៅវិញ?។
សូមជម្រាបជូនថា បេសកកម្ម Turquoise ដែលបានទទួលការអនុញ្ញាតពីក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិបានផ្តើមពង្រាយកម្លាំងទ័ពនៅរវ៉ាន់ដាពីថ្ងៃទី២២ មិថុនា ឆ្នាំ ១៩៩៤ ពោល ២ខែកន្លះក្រោយការផ្ទុះអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ក្នុងថ្ងៃទី៧ មេសា។ នៅថ្ងៃទី២៧ មិថុនា កងទ័ពបារាំងបានទៅកាន់តំបន់ជ្រលងភ្នំ Bisesero ស្ថិតប៉ែកខាងលិចប្រទេសរវ៉ាន់ដាដែលមានពួកទូតស៊ីជាច្រើនរយនាក់កំពុងលាក់ខ្លួនសម្ងំគេចពីការកាប់សម្លាប់របស់ពួកហ៊ូទូ។ តែបញ្ហានៅត្រង់ថា ទាហានបារាំងបានត្រឡប់ទៅជួយពួកគេនៅ ៣ថ្ងៃក្រោយមក។ កំបាំងតែរយៈពេល ៣ថ្ងៃពីថ្ងៃទី២៧ ដល់ថ្ងៃទី៣០ មិថុនា ១៩៩៤ ពួកហ៊ូទូបានចូលទៅសម្លាប់ពួកទូតស៊ីអស់ជាច្រើនរយនាក់។
តើទង្វើរបស់ទាហានបារាំងពេលនោះ គឺជាទង្វើមួយមានចេតនា ឬមួយក៏ជាការមើលស្រាលស្ថានការណ៍?។ នេះជាសំណួរមួយដែលក្រុមអង្គការសិទ្ធិមនុស្ស និងក្រុមសមាគមជនរងគ្រោះចង់បានចម្លើយស្មោះត្រង់ពីរដ្ឋាភិបាលបារាំង។ យោងតាមតួលេខផ្តល់ដោយអង្គការសហប្រជាជាតិ អំពើប្រល័យពូជសាសន៍នៅរវ៉ាន់ដារយៈពេល ១០០ថ្ងៃដែលចាប់ផ្តើមពីថ្ងៃទី៧ មេសា ១៩៩៤ បានបណ្តាលឲ្យមានមនុស្សស្លាប់ ៨០០ ០០០នាក់ ភាគច្រើនជាពួកទូតស៊ី។
ជាង ២០ឆ្នាំក្រោយមក ព្រឹត្តិការណ៍មួយនេះនៅបន្តជាបច្ចុប្បន្នភាពយ៉ាងក្តៅគគុករវាងបារាំង និងរវ៉ាន់ដា។ នៅថ្ងៃទី៧ មេសា ឆ្នាំ ២០១៥ ដែលជាខួបគម្រប់ ២០ឆ្នាំនៃអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ លោកប្រធានាធិបតីរវ៉ាន់ដាប៉ូល កាហ្គាមេបានចោទបារាំងចំមុខពីបទមានដៃប្រឡាក់ឈាមដោយផ្ទាល់នៅក្នុងព្រឹត្តិការណ៍សម្លាប់រង្គាលនោះ។ ពាក្យចោទប្រកាន់របស់លោកប៉ូល កាហ្គាមេកាលណោះបានធ្វើទីក្រុងប៉ារីសឆេះកន្ទុយ និងបានសម្រេចមិនបញ្ជូនអ្នកតំណាងរបស់ខ្លួនឲ្យទៅចូលរួមនៅក្នុងពិធីបុណ្យនោះ។ បារាំងនៅតែយល់ថា ខ្លួនគ្មានជាប់ជំពាក់វាក់វិននឹងអំពើប្រល័យពូជសាសន៍នៅរវ៉ាន់ដានោះទេ។
បើអ៊ីចឹង ចុះហេតុអ្វីបានជាទីក្រុងគីហ្គាលីនៅបន្តចង្អុលមុខទីក្រុងប៉ារីសមិនដកដៃយ៉ាងដូច្នេះ?
មុននឹងឆ្លើយសំណួរនេះ គេគួរតែបកក្រោយមើលប្រវត្តិរបស់ប្រទេសរវ៉ាន់ដាជាមុនសិន ពិសេសស្ថានការណ៍នយោបាយនៅមុនផ្ទុះអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ក្នុងខែមេសា ឆ្នំា ១៩៩៤។ មានសហគមន៍ជាតិពិន្ធុ ៣ខុសគ្នានៅរវ៉ាន់ដា គឺហ៊ូទូ ទូតស៊ី និងត្វា។ នៅមុនផ្ទុះអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ អំណាចស្ថិតក្នុងដៃជាតិពិន្ធុហ៊ូទូដឹកនំាដោយលោកប្រធានាធិបតី យូវេណាល់ ហាយ៉ារីម៉ាណា។ តែរដ្ឋាភិបាលរបស់លោកហាយ៉ារីម៉ាណាបានប្រឈមមុខនឹងការបះបោររបស់ក្រុមឧទ្ទាមជាតិពិន្ធុទូតស៊ីដឹកនំាដោយលោកប៉ូល កាហ្គាមេដែលជាប្រធានាធិបតីសព្វថ្ងៃ។
កាលណោះ រដ្ឋាភិបាលបារំាងរបស់លោកប្រធានាធិបតីហ្វ្រង់ស័រ មីតេរ៉ង់បានបញ្ជូនទ័ពទៅជួយគាំទ្រលោក ហាយ៉ារីម៉ាណាប្រឆំាងនឹងពួកឧទ្ទាមទូតស៊ីរបស់លោកប៉ូល កាហ្គាមេ។ ក្នុងឆ្នំា ១៩៩៣ កិច្ចព្រមព្រៀងមួយត្រូវបានរកឃើញរវាងលោកហាយ៉ារីម៉ាណា និងលោកប៉ូល កាហ្គាមេដែលធានាឲ្យមានការវិលត្រឡប់របស់ជនភៀសខ្លួនទូតស៊ី និងការបែងចែកអំណាចរវាងហ៊ូទូ និងទូតស៊ី។ បន្ទាប់ពីបារំាងបានដកទ័ពចេញ អ្វីៗបានក្រឡាប់ចាក់ជាថ្មីនៅក្រោយការស្លាប់របស់លោកហាយ៉ារីម៉ាណានៅក្នុងអំពើភេរវកម្មវាយប្រហារលើយន្តហោះដែលលោកកំពុងជិះ។
កាលណោះ ពួកហ៊ូទូបានចេញមុខសងសឹកសម្លាប់ពួកទូតស៊ីដោយមិនរើសមុខចាប់ពីថ្ងៃទី៧ មេសា ដល់ខែកក្កដា ១៩៩៤។ នៅពេលនោះ បារាំងក៏បានបញ្ជូនទ័ពជាថ្មីទៅរវ៉ាន់ដាក្នុងខែមិថុនា ឆ្នំា ១៩៩៤។ ដូច្នេះ ចុះហេតុអ្វីបានជាទង្វើសម្លាប់រង្គាលបែរជាបន្តរហូតដល់ខែកក្កដាទើបចប់?
ទីក្រុងប៉ារីសពិបាកឆ្លើយ តែទីក្រុងគីហ្គាលីបានឆ្លើយដោយមិនអល់អែកថា ទាហានបារំាងជាអ្នកជួយគំាទ្រពួកហ៊ូទូឲ្យសម្លាប់ពួកទូតស៊ី។ ជាង ២០ឆ្នាំក្រោយព្រឹត្តិការណ៍ថ្ងៃទី៧ មេសា ១៩៩៤ ទីក្រុងគីហ្គាលី និងទីក្រុងប៉ារីសបន្តអង្គុយបែរខ្នងដាក់គ្នាមកដល់សព្វថ្ងៃ៕
ព្រឹត្តិបត្រព័ត៌មានព្រឹត្តិបត្រព័ត៌មានប្រចាំថ្ងៃនឹងអាចឲ្យលោកអ្នកទទួលបាននូវព័ត៌មានសំខាន់ៗប្រចាំថ្ងៃក្នុងអ៊ីមែលរបស់លោកអ្នកផ្ទាល់៖
ចុះឈ្មោះ