នៅក្នុងនាទីខ្ញុំនិយាយពីរភាសារបស់យើង នៅសប្តាហ៍នេះ លោក ឆាយ ហុកផេង សូមធ្វើអត្ថាធិប្បាយ អំពីផលវិបាកនៃប្រជាមតិ។
ប្រិយមិត្តអ្នកស្តាប់ជាទីមេត្រី បើកាលណាប្រជារាស្ត្រផ្តល់មតិ សម្រាប់ប្រយោជន៍ជាតិ តាមរយៈការបោះឆ្នោត រើសយកចម្លើយតែមួយ ក្នុងចំណោមចម្លើយពីរ ថាព្រមឬមិនព្រមទទួលយកសំណើណាមួយ ដូចការស្នើឱ្យលុបចោលទោសប្រហារជីវិត ជាអាទិ៍ មតិនៃប្រជាជនតាមរយៈការបោះឆ្នោតបែបនេះ គេហៅថា “ប្រជាមតិ”។
La consultation directe du peuple sur une question bien précise fait penser aux QCM (questions à choix multiple) données aux candidats des examens et concours. Toutefois, il existe une différence de taille entre le référendum et les QCM. L’épreuve des QCM, comme son nom l’indique propose plusieurs réponses possibles aux candidats parmi lesquelles figurent les fausses réponses. Le référendum, quant à lui n’offre que deux choix de réponse. C’est oui ou c’est non. Les personnes qui répondent « oui » pensent naturellement que la réponse fausse est le « non » et inversement.
ប្រជាមតិកើតមកពី ប្រជាធិបតេយ្យ គឺអំណាចពលរដ្ឋ ឬអំណាចរបស់វីរជនដែលអាចសម្រេចលើវាសនាប្រទេសជាតិ ដូចជាថាត្រូវប្រកាសសង្គ្រាមឬទេ ឬមួយក៏ថាត្រូវបន្ថយជាតិឧស្ម័នក្នុងអាកាស ដោយហាមឬមិនហាមឱ្យប្រើយានជំនិះ ដែលចាក់ប្រេងឥន្ធនៈ « សាំងម៉ាហ្សូត”។ល។ នៅប្រទេសបារាំងគេមិនអនុញ្ញាតឱ្យមានធ្វើប្រជាមតិដើម្បីប្តូររបបពីសាធារណរដ្ឋ ទៅយករបបថ្មីឯណាមួយទៀតទេ។
Le référendum est un excellent outil de consultation populaire, certes, mais il peut se révéler néfaste si son objet est le changement de régime politique passant de la démocratie respectant le droit de tous à la démocratie sélective ou censitaire.
នៅនាសម័យសង្គមរាស្ត្រនិយម សមាជជាតិ នៅវាលមេរុ ដែលមានកោះហៅ នាហ្មឺនមន្ត្រី ឱ្យមកឆ្លើយបំភ្លឺដល់មតិប្រជាជនដែលមកប្រជុំកុះករអស់រយៈពេលបីថ្ងៃបីយប់។ ការប្រជុំបែបនេះមិនអាចចាត់ទុកថាជាប្រជាមតិបានទេ ដ្បិតមនុស្សទូទាំងប្រទេសមិនបានចូលរួមស្តាប់ និងមិនបានបោះឆ្នោតឱ្យយោបល់។ ប្រជារាស្ត្របានត្រឹមតែឆ្ងល់និងស្តាប់ការពន្យល់អំពីអស់លោកធំទាំងឡាយតែប៉ុណ្ណោះ។
Le paradoxe du référendum est révélé par le « Brexit » du 23 juin dernier consacrant 51,89% de voix pour le départ du Royaume-Uni de l’Europe : « quitter l’union européenne ». Le premier paradoxe réside dans les deux « non » suivant : le « non » écossais à la sortie de l’Ecosse du Royaume-Uni exprimé le 18 septembre 2014, autrement-dit, l’Ecosse demeure rattaché à l’Angleterre ; et le « non » écossais à la sortie de l’Angleterre de l’Union européenne, suffrage exprimé le 23 juin dernier. Autrement-dit, l’Ecosse veut rester au sein de l’Union Européenne contrairement à l’Angleterre pays dont elle fait partie.
ក្នុងរឿងប្រជាមតិនៃពួកអង់គ្លេសដែលភាគច្រើនឆ្លើយថាត្រូវតែដើរចេញពីសហភាពអឺរ៉ុប យើងគួរពិចារណាលើករណីនៃប្រទេសអៀរឡង់ផងដែរ។ កាលពីប្រជាមតិថ្ងៃទី ១២ឧសភា ២០០៨ ប្រជាជនអៀរឡង់បានបោះឆ្នោតច្រានចោលសន្ធិសញ្ញាឆ្នាំ២០០៧ ដែលធ្វើការកែទម្រង់ធម្មនុញ្ញនៃសហភាពអឺរ៉ុប។ នាកាលនោះ វិបត្តិសេដ្ឋកិច្ច និងហិរញ្ញវត្ថុពិភពលោក កំពុងពុះកញ្ជ្រោលយ៉ាងខ្លាំង ធ្វើឱ្យប៉ះពាល់ដល់ប្រយោជន៍ជាតិអៀរឡង់នេះ។
ប្រទេសអៀរឡង់ បានច្រានចោលការកែទម្រង់នៃធម្មនុញ្ញអឺរ៉ុបក៏ពិតមែន ប៉ុន្តែគេមិនបានដើរចេញពីសហព័ន្ធនេះទេ។ ហេតុនេះហើយបានជាគេបានទទួលជំនួយអំពីសហព័ន្ធអឺរ៉ុប ធ្វើឱ្យវិបត្តិសេដ្ឋកិច្ចនិងហិរញ្ញវត្ថុរបស់ប្រទេសគេ បានធូរស្រាលវិញ។ លុះដល់ពេលធ្វើប្រជាមតិជាថ្មី នៅថ្ងៃទី ២តុលា ២០០៩ លទ្ធផលនៃការបោះឆ្នោតនេះ វាផ្ទុយពីកាលប្រជាមតិ ឆ្នាំ២០០៨។ តើទៅអនាគតប្រទេសអង់គ្លេសនឹងស្គាល់ការប្រែប្រួលបែបប្រទេសអៀរឡង់ដែរឬទេ ?
Un électorat politiquement mûr est celui qui fait le bon choix. L’exemple québecois illustrant le deuxième paradoxe du référendum est significatif à cet égard. Le référendum du 20 mai 1980 pour l’indépendance du Québec a été rejeté par un « non » massif à hauteur de 60% des voix. La défaite du Parti québecois (dans ce référendum) est trop évidente pour que le Premier ministre René Lévesque songe à la victoire de son parti lors des élections générales du 13 avril 1981. Contrairement à toute attente, l’électorat du Québec a réélu ce parti initiateur du référendum de 1980. Quinze années plus tard, lors du référendum du 30 octobre 1995, le vote « non » à l’indépendance du Québec a emporté de justesse. Seulement 50 000 voix d’écart en faveur du non, soit 50,5%.
ប្រទេសខ្មែរយើង កម្រមានឧទាហរណ៍ ប្រជាមតិណាមួយឱ្យលេចធ្លោ យកជាបទវិភាគបាន។ នេះក៏មកពីយើងមិននិយម កោះហៅប្រជារាស្ត្រមកបញ្ចេញយោបល់។ ម្យ៉ាងវិញទៀត គេអាចសន្និដ្ឋានបានថាបើមានការបោះឆ្នោតសកលជ្រើសរើសតំណាងរាស្ត្ររួចហើយ តើចាំបាច់អ្វីឱ្យមានប្រជាមតិ ជាសំអាងលើតំណាងរាស្ត្រទៀត។ គឺវាហាក់ដូចជាច្រំដែលៗ។
Cependant, que vaut un référendum à faible participation ? Dans ce cas de figure l’opinion exprimée n’a que peu de portée. Quoi qu’il en soit, le choix du peuple par la voie du référendum traduit une stratégie d’une efficacité redoutable sur le plan national comme au sein de la communauté internationale. Ce fut le cas du « Brexit ».
នៅឆ្នាំ១៩៧៨ ប្រទេសអូទ្រីស បានច្រានចោល តាមរយៈការបោះឆ្នោតប្រជាមតិ នូវនយោបាយថាមពលដែលផ្អែកលើរោងចក្រអាតូមិកបង្កើតចរន្តភ្លើង។ ផ្ទុយទៅវិញ ប្រទេសបារាំងមិនហ៊ានយកចំណុចរសើបនេះមកដាក់ឱ្យរាស្ត្រធ្វើប្រជាមតិទេ។ នេះក៏ដូចកាលលុបចោលទោសប្រហារជីវិតដែលសភាបារាំងបានអនុម័ត នៅឆ្នាំ១៩៨១ ឬក៏ដូចគ្នានឹងឆ្នាំ១៩៧៤ដែលប្រទេសបារាំងបានបញ្ចុះអាយុអ្នកអាចបោះឆ្នោតបាន ពីអាយុ២១ឆ្នាំមកអាយុ១៨ឆ្នាំ។ គ្មានបានធ្វើប្រជាមតិទេ។
Le référendum français qui transforme notablement et durablement le paysage politique du pays est celui de 1962 modifiant le mode d’élection du Chef de l’Etat. A partir de cette date le Président de la République est élu au suffrage universel, c’est-à-dire élu par tout l’électorat français. La France fait confiance à son peuple pour élire son leader.
មានយោបល់ខ្លះថ្លែងថា ប្រជាមតិនិងស្ទង់មតិដែលមានឫសកែវតែមួយ គឺមតិរបស់ប្រជាជននេះគឺគ្រាន់តែជាការដកស្រង់យកមតិភាគច្រើន នៅនាឱកាសណាមួយនោះតែប៉ុណ្ណោះ។ ហើយម្យ៉ាងទៀត វាក៏អាចប្រែប្រួលជាលំដាប់ ដូចមានឧទាហរណ៍ប្រជាមតិនៅស្រុកអៀរឡង់នោះអីចឹង។
Tout dépendra dès lors des explications données au peuple à un moment T sur un thème Y. Par exemple si on demande au peuple « Faudra-t-il considérer comme sujet hypertendu celui dont la tension artérielle est de 16/9 ou plutôt de 14/9 ». Et si on explique aux gens que voter pour la baisse de la barre théorique de l’hypertension la santé publique sera mieux préservée, la réponse est dans ce cas là « oui » à 99% pour opter le chiffre de 14/9. En revanche, si l’explication met l’accent sur l’augmentation du chiffre d’affaire des laboratoires qui produisent des médicaments si l’on opte pour la tension de 14/9 comme seuil de l’hypertension, car cela fera augmenter le nombre de « malade » hypertendu d’où l’augmentation du bénéfice des producteurs de médicaments ; dans ce cas de figure, la réponse sera « non » à 99%, non à la baisse de la barre théorique passant de 16/9 à 14/9.
នៅសហរដ្ឋអាមេរិក ចាប់ពីឆ្នាំ២០០៨មក គេយកកំរិតឈាមត្រឹម ១៤/៩ ថាបើលើសពីនេះ គេចាត់ទុកថាអ្នកនោះឯងមានជំងឺ “លើសឈាម” ដែលត្រូវតែព្យាបាល។ បន្ទាប់មកស្ថិតិកត់ត្រាឃើញចំនួន “អ្នកលើសឈាម » កើនឡើងទ្វេដង រីឯប្រាក់ចំណេញនៃក្រុមហ៊ុនផលិតថ្នាំក៏បានច្រើនលើសដើមដែរ។ ការសម្រេចថាជាជំងឺលើសឈាម វាចាប់ផ្តើមពីកំរិតណាទៅ មិនបានឆ្លងកាត់ប្រជាមតិអ្វីនោះទេ។ សរុបសេចក្តីទៅ ប្រជាមតិបែបណាក៏មិនប្រសើរលើសកំរិតសីលធម៌នៃអ្នកដឹកនាំជាតិដ៏ភ្លឺស្វាងនោះដែរ ពីព្រោះប្រជារាស្ត្រលោកមិនអាចយល់ដល់ទីជម្រៅនៃចំណុចនយោបាយណាមួយនោះបាន ដោយខ្វះព័ត៌មានលម្អិត និងមិនទម្លាប់ធ្វើការវិភាគស្វិតស្វាញ ឬទូលំទូលាយ៕
ព្រឹត្តិបត្រព័ត៌មានព្រឹត្តិបត្រព័ត៌មានប្រចាំថ្ងៃនឹងអាចឲ្យលោកអ្នកទទួលបាននូវព័ត៌មានសំខាន់ៗប្រចាំថ្ងៃក្នុងអ៊ីមែលរបស់លោកអ្នកផ្ទាល់៖
ចុះឈ្មោះ