សេស៊ីលីយ៉ា ផេន៖ ស្រ្តីដែលរកឃើញថាផ្កាយមានធាតុផ្សំជាអ្វី
ចុះផ្សាយនៅថ្ងៃ៖
ស្តាប់ - ០៩:៥៣
នៅក្នុងប្រវត្តិនៃវិទ្យាសាស្ត្រ អ្នកប្រាជ្ញល្បីៗភាគច្រើនបំផុតគឺជាបុរស ក៏ប៉ុន្តែ តាមការពិតទៅ នៅក្នុងចំណោមស្រ្តី ថ្វីដ្បិតតែជាទូទៅត្រូវបានគេមើលរំលង ក៏មានអ្នកប្រាជ្ញដ៏ពូកែៗផងដែរ ដោយក្នុងករណីខ្លះ ភាពល្បីល្បាញរបស់អ្នកប្រាជ្ញជាបុរសៗ គឺមានមូលដ្ឋានគ្រឹះចេញពីរបកគំហើញរបស់ស្រ្តី។ នៅក្នុងនាទីប្រវត្តិសាស្រ្តពិភពលោករបស់យើង នៅសប្តាហ៍នេះ សេង ឌីណា សូមលើកឡើង អំពីប្រវត្តិរបស់ស្រ្តីមួយរូប ឈ្មោះថា សេស៊ីលីយ៉ា ផេន (Cecilia Payne) ដែលជាអ្នករកឃើញថា ព្រះអាទិត្យរបស់យើង ក៏ដូចជាផ្កាយផ្សេងទៀតមានធាតុផ្សំជាអ្វី។
ព្រះអាទិត្យគឺជាប្រភពនៃជីវិតលើភពផែនដី ហើយជាជាតួអង្គដ៏សំខាន់ នៅក្នុងប្រវត្តិរបស់មនុស្សជាតិយើង។ ក៏ប៉ុន្តែ កាលពីមុន ក្នុងរយៈពេលរាប់ពាន់ រាប់ម៉ឺនឆ្នាំ ព្រះអាទិត្យស្ថិតនៅជាអាថ៌កំបាំងដ៏ធំបំផុតមួយ ដោយមិនមានអ្នកណាម្នាក់ដឹងបាននោះទេថា តើព្រះអាទិត្យគឺជាអ្វីពិតប្រាកដ ហើយរហូតដល់អារ្យធម៌សម័យបុរាណខ្លះ គោរពបូជាព្រះអាទិត្យ ដោយចាត់ទុកថា ជាព្រះអាទិទេព។
រហូតទាល់តែមកដល់ដើមសតវត្សរ៍ទី២០ទើប គេអាចដឹងបានថា ព្រះអាទិត្យរបស់យើងនេះ តាមពិតទៅ គឺគ្រាន់តែជាផ្កាយមួយដួង ក្នុងចំណោមផ្កាយផ្សេងទៀតតែប៉ុណ្ណោះ ហើយលើសពីនេះទៅទៀត គេថែមទាំងអាចដឹងបានទៀតផងថា ទាំងព្រះអាទិត្យ និងទាំងផ្កាយអស់ទាំងនេះ គឺជាដុំស្វ៊ែរឧស្ម័ន ដែលមានធាតុផ្សំចម្បងជាឧស្ម័នអ៊ីដ្រូសែន (H) និងអេល្យូម (He)។
ការរកឃើញធាតុផ្សំរបស់ព្រះអាទិត្យ ដែលស្ថិតនៅចម្ងាយរហូតដល់ទៅ ១៥០លានគីឡូម៉ែត្រ ក៏ដូចជាផ្កាយផ្សេងទៀត ដែលស្ថិតនៅចម្ងាយរហូតដល់ទៅរាប់ឆ្នាំពន្លឺនោះ គឺជាស្នាដៃរបស់ស្រ្តីដ៏ឆ្នើមមួយរូប ក្នុងវិស័យតារាសាស្រ្ត គឺ សេស៊ីលីយ៉ា ផេន។
សេស៊ីលីយ៉ា ផេន កើតនៅថ្ងៃទី១០ ឧសភា ឆ្នាំ១៩០០ នៅក្នុងប្រទេសអង់គ្លេស ហើយនៅពេលដែលសេស៊ីលីយ៉ាមានអាយុទើបនឹងបាន ៤ឆ្នាំ ឪពុកត្រូវស្លាប់ចោល បន្សល់ទុកតែម្តាយ ដែលត្រូវរ៉ាប់រងបន្ទុកចិញ្ចឹមកូនទាំង៣នាក់។
នៅឆ្នាំ១៩១៨ នៅក្នុងវ័យ ១៨ឆ្នាំ សេស៊ីលីយ៉ាបានទទួលអាហារូបករណ៍ ទៅរៀននៅសកលវិទ្យាល័យដ៏ល្បីល្បាញមួយនៅអង់គ្លេស គឺសកលវិទ្យាល័យខេមប្រ៊ិច ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ សេស៊ីលីយ៉ាមានឈ្មោះត្រឹមតែអាចចូលស្តាប់ការបង្រៀនតែប៉ុណ្ណោះ ដោយមិនអាចទទួលសញ្ញាបត្របាននោះទេ ដោយសារតែពេលនោះ សកលវិទ្យាល័យខេមប្រ៊ិចមានគោលនយោបាយមួយ គឺមិនអនុញ្ញាតឲ្យស្រ្តីទទួលបានសញ្ញាបត្រថ្នាក់ឧត្តមសិក្សានោះទេ។
ទោះជាយ៉ាងណា ការសិក្សានៅសកលវិទ្យាល័យខេមប្រ៊ិចនោះ បាននាំមកនូវការផ្លាស់ប្តូរដ៏សំខាន់មួយ នៅក្នុងដំណើរជីវិត និងអាជីពជាអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តរបស់សេស៊ីលីយ៉ាផេន។
នៅក្នុងអំឡុងពេលនោះ នៅសកលវិទ្យាល័យខេមប្រ៊ិច មានសាស្រ្តាចារ្យ និងជាតារាវិទូដ៏ល្បីល្បាញមួយរូប គឺលោក អាធ័រ អេឌីងថុន (Arthur Eddington) ដែលត្រូវបានគេស្គាល់ជាទូទៅថាជាអ្នកដែលបានរកឃើញភស្តុតាងជាក់ស្តែង បញ្ជាក់ពីភាពត្រឹមត្រូវ នៃទ្រឹស្តី General Relativity របស់អាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ… ភស្តុតាងដែលរកឃើញតាមរយៈការសង្កេតមើលសូរ្យគ្រាស នៅឆ្នាំ១៩១៩។
នៅថ្ងៃមួយ សេស៊ីលីយ៉ា ផេន បានចូលស្តាប់ការបង្រៀនរបស់ អាធ័រ អេឌីងថុន អំពីបេសកកម្មទៅសង្កេតមើលសូរ្យគ្រាសនេះ ហើយនៅក្រោយពេលដែលបានស្តាប់ការបង្រៀនរបស់ អាធ័រ អេឌីងថុន នោះហើយ ដែលសេស៊ីលីយ៉ា ផេន បានដក់ចិត្តនឹងវិស័យតារាសាស្រ្ត ហើយកំណត់គោលដៅក្នុងជីវិតថា ចង់ចាប់យកអាជីពជាតារាវិទូ។
ដោយសារតែនៅពេលនោះ សកលវិទ្យាល័យខេមប្រ៊ិច ក៏ដូចជាសាលាផ្សេងទៀតនៅអង់គ្លេស មិនអនុញ្ញាតឲ្យស្រ្តីរៀនដល់ថ្នាក់ឧត្តមសិក្សា នៅឆ្នាំ១៩២៣ (ក្នុងវ័យ ២៣ឆ្នាំ) សេស៊ីលីយ៉ា ផេន បានចាកចេញពីអង់គ្លេស ដើម្បីទៅបន្តការសិក្សានៅសកលវិទ្យាល័យហាវ៉ាដ (Harvard) នៅសហរដ្ឋអាមេរិក ដោយនៅទីនោះ សេស៊ីលីយ៉ា ផេន បានចុះឈ្មោះរៀនថ្នាក់បណ្ឌិត ហើយជ្រើសរើសយកការស្រាវជ្រាវទៅលើស្រទាប់បរិយាកាសរបស់ផ្កាយ មកធ្វើជាប្រធានបទនិក្ខេបបទបណ្ឌិត។
តាមការពិត គិតមកទល់នឹងពេលនោះ សកលវិទ្យាល័យហាវ៉ាដមិនត្រឹមតែមានផ្នែកពិសេសសម្រាប់សិស្សស្រី ហើយអនុញ្ញាតឲ្យស្រ្តីរៀនដល់ថ្នាក់បណ្ឌិតនោះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ថែមទាំងមានក្រុមអ្នកស្រាវជ្រាវមួយ ដែលមានសមាជិកសុទ្ធតែជាស្រ្តី (ហើយដែលគេឲ្យឈ្មោះថា « Harvard Computer »)។
មុខងារចម្បងរបស់ក្រុមស្រាវជ្រាវនេះ គឺវិភាគទិន្នន័យ ដែលបានមកពីការសង្កេតដោយតេឡេស្កុប ហើយក្នុងការសង្កេត និងវិភាគទិន្នន័យនេះ គេមើលលម្អិតទៅលើពន្លឺរបស់ផ្កាយ ដោយប្រើវិធីសាស្រ្តមួយ ដែលគេឲ្យឈ្មោះថា « ស្ប៉ិចត្រូស្កូពី » (Spectroscopy) ហើយដែលត្រូវបានរកឃើញ កាលពីដើមសតវត្សរ៍ទី១៨ ដោយអ្នកប្រាជ្ញអាល្លឺម៉ង់ឈ្មោះ ចូសែហ្វ វ៉ុន ហ្វ្រោនហូហ្វ័រ។
តាមការពិតទៅ ចាប់តាំងពីសម័យកាលញូតុនមក គេដឹងថា ពន្លឺពីព្រះអាទិត្យ ក៏ដូចជាពន្លឺពីផ្កាយផ្សេងទៀត ដែលគេមើលទៅឃើញពណ៌ ស នោះ នៅពេលដែលចាំងកាត់តាមកែវព្រីស វាត្រូវបែងចែកចេញជាពណ៌ចម្រុះ ដូចគ្នាទៅនឹងពណ៌របស់ឥន្ទធនូ ហើយបើសិនជាគេមើលតាមតេឡេស្កុប ពណ៌ទាំងនេះក៏មិនមានសភាពភ្លឺរលោងជាប់ៗគ្នានោះដែរ ផ្ទុយទៅវិញ វាត្រូវកាត់ផ្តាច់ជាដុំៗ ដោយខ្សែឆ្នូតខ្មៅជាច្រើនបញ្ឈរតម្រៀបគ្នា ប្រៀបបានទៅនឹងកូតបារ (Code-barres/Barcode) ដែលមានលក្ខណៈពិសេសខុសៗគ្នាពីផ្កាយមួយទៅផ្កាយមួយ។
តាមរយៈការសង្កេតមើលលក្ខណៈពិសេសផ្សេងៗគ្នានេះ អានី ខាណុន (Annie Jump Cannon) តារាវិទូដ៏ឆ្នើមម្នាក់ នៅក្នុងក្រុមស្រាវជ្រាវស្ត្រីរបស់សកលវិទ្យាល័យហាវ៉ាដ បានបែងចែកផ្កាយទៅតាមប្រភេទផ្សេងៗគ្នា ដោយប្រភេទនីមួយៗសម្គាល់ទៅដោយអក្សរ O, B, A, F, G, K, M។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ អានី ខាណុន នៅមិនទាន់ដឹងនៅឡើយទេថា តើហេតុអ្វីបានជាផ្កាយមានពន្លឺតាមស្ប៉ិចត្រូស្កូពីខុសៗគ្នាបែបនេះ? ហើយក៏មិនទាន់ដឹងនៅឡើយដែរថា តើប្រភេទផ្កាយទាំងប៉ុន្មានខាងលើនេះមានអត្ថន័យយ៉ាងណាពិតប្រាកដ?
នៅពេលដែលសេស៊ីលីយ៉ា ផេន មកដល់ហាវ៉ាដ ហើយសិក្សាលម្អិតទៅលើស្រទាប់បរិយាកាស និងសីតុណ្ហភាពរបស់ផ្កាយ ក៏បានរកឃើញថា តាមការពិតទៅ ប្រភេទផ្កាយ ដែលអានី ខាណុន បានបែងចែកនេះ គឺវាត្រូវទៅនឹងកម្រិតសីតុណ្ហភាពរបស់ផ្កាយ គឺផ្កាយក្នុងប្រភេទ O មានសីតុណ្ហភាពក្តៅជាងគេ (គឺប្រភេទផ្កាយខៀវ) ចំណែកផ្កាយក្នុងប្រភេទ M មានសីតុណ្ហភាពទាបជាងគេ (គឺប្រភេទផ្កាយក្រហម)។
ប្រភេទផ្កាយ ទៅតាមកម្រិតសីតុណ្ហភាពនេះ ត្រូវបានគេយកមកប្រើ ហើយបន្តប្រើ រហូតមកទល់នឹងបច្ចុប្បន្ននេះ ដោយក្នុងនោះ ព្រះអាទិត្យរបស់យើង ស្ថិតនៅក្នុងប្រភេទ G ផ្កាយស៊ីរីយូស ឬផ្កាយឆ្កែ ស្ថិតនៅក្នុងប្រភេទ B ចំណែកផ្កាយបេតែលជូស ដែលជាផ្កាយយក្សក្រហមស្ថិតក្នុងផ្កាយយាមនង្គ័ល គឺស្ថិតនៅក្នុងប្រភេទ M។
តាមការពិតទៅ សេស៊ីលីយ៉ា ផេន មិនត្រឹមតែបានរកឃើញទំនាក់ទំនង រវាងកម្រិតសីតុណ្ហភាព និងប្រភេទរបស់ផ្កាយនេះទេ ក៏ប៉ុន្តែ ស្នាដៃរឹតតែសំខាន់ជាងនេះទៅទៀត គឺការរកឃើញធាតុផ្សំរបស់ព្រះអាទិត្យ ក៏ដូចជាផ្កាយផ្សេងទៀត។
គិតមកទល់នឹងដើមសតវត្សរ៍ទី២០នោះ អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តជាទូទៅគិតថា ព្រះអាទិត្យក៏មានធាតុផ្សំចម្រុះគ្នាដូចជាភពផែនដីយើងនេះដែរ គ្រាន់តែមានសីតុណ្ហភាពខ្ពស់ជាងតែប៉ុណ្ណោះ។ ឬអាចនិយាយបានម្យ៉ាងទៀតថា ប្រសិនបើភពផែនដីរបស់យើងនេះ អាចមានសីតុណ្ហភាពក្តៅខ្លាំងស្មើនឹងព្រះអាទិត្យនោះ ផែនដីក៏នឹងអាចមានលក្ខណៈដូចព្រះអាទិត្យនោះដែរ។
សេស៊ីលីយ៉ា ផេនវិញ បានរកឃើញថា ព្រះអាទិត្យ ក៏ដូចជាផ្កាយផ្សេងទៀត ថ្វីដ្បិតតែមានសារធាតុស្រដៀងនឹងធាតុផ្សំភពផែនដីយើងពិតមែន ក៏ប៉ុន្តែ ធាតុផ្សំដែលស្រដៀងនឹងភពផែនដីនោះ គឺគ្រាន់តែជាចំណែកដ៏តូចមួយតែប៉ុណ្ណោះ។ រីឯធាតុផ្សំចម្បង ដែលមានអត្រាដ៏ច្រើនលើសលុបបំផុតនោះ គឺជាឧស្ម័នអ៊ីដ្រូសែន និងអេលីយ្យូម។
នៅឆ្នាំ១៩២៥ ក្នុងវ័យទើបនឹង ២៥ឆ្នាំ សេស៊ីលីយ៉ា ផេន បានបញ្ចប់ការសិក្សាថ្នាក់បណ្ឌិតដោយជោគជ័យ ហើយក្លាយជាស្រ្តីដំបូងបង្អស់ ដែលបានទទួលសញ្ញាបត្របណ្ឌិតពីសកលវិទ្យាល័យហាវ៉ាដ។ ក៏ប៉ុន្តែ ពីដំបូងនោះ សេចក្តីសន្និដ្ឋានរបស់ សេស៊ីលីយ៉ា ផេន ដែលថា ព្រះអាទិត្យ និងផ្កាយ មានធាតុផ្សំចម្បងបំផុតជាអ៊ីដ្រូសែន និងអេលីយ្យូមនោះ មិនត្រូវបានគេទទួលយកនោះទេ ដោយសារតែវាផ្ទុយពីអ្វីដែលគេធ្លាប់ដឹង។
រហូតទាល់តែជាច្រើនឆ្នាំក្រោយមកទៀត ទើបគេទទួលស្គាល់ថា អ្វីដែលសេស៊ីលីយ៉ា ផេន រកឃើញនោះ គឺពិតជាត្រឹមត្រូវ ហើយរហូតមកទល់នឹងសព្វថ្ងៃនេះ តាមរយៈការសិក្សាដោយប្រើបច្ចេកវិទ្យា និងឧបករណ៍ទំនើបៗ គេអាចបញ្ជាក់បានយ៉ាងពិតប្រាកដថា អ៊ីដ្រូសែន និងអេលីយ្យូម មិនត្រឹមតែជាធាតុផ្សំចម្បងរបស់ផ្កាយនោះទេ ក៏ប៉ុន្តែជាងនេះទៅទៀត នៅក្នុងចក្រវាលរបស់យើងទាំងមូល គឺអ៊ីដ្រូសែន និងអេល្យូមនេះឯង ដែលជាសារធាតុដែលមានបរិមាណច្រើនលើសលុបជាងគេបំផុត៕
មើលវីដេអូផ្សេងទៀត ស្តីពីវិទ្យាសាស្ត្រ និងចក្រវាល នៅលើយូធូបផ្លូវការរបស់ RFI ខេមរភាសា
ព្រឹត្តិបត្រព័ត៌មានព្រឹត្តិបត្រព័ត៌មានប្រចាំថ្ងៃនឹងអាចឲ្យលោកអ្នកទទួលបាននូវព័ត៌មានសំខាន់ៗប្រចាំថ្ងៃក្នុងអ៊ីមែលរបស់លោកអ្នកផ្ទាល់៖
ចុះឈ្មោះ