ហិនរីយេតា លេវីត៖ ស្រ្តីដែលរកឃើញវិធីវាស់ទំហំចក្រវាល
ចុះផ្សាយនៅថ្ងៃ៖
ស្តាប់ - ០៩:២៩
នៅសប្តាហ៍នេះ សេង ឌីណា សូមលើកឡើង អំពីប្រវត្តិស្រ្តីអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តដ៏ឆ្នើមមួយរូបទៀត គឺលោកស្រី ហិនរីយេតា លេវីត ដែលស្នាដៃរបស់លោកស្រី គឺជាចំណុចចាប់ផ្តើមដ៏សំខាន់មួយ ជួយឲ្យគេអាចវាស់ចម្ងាយក្នុងទីអវកាសបានឆ្ងាយ រហូតអាចពង្រីកចំណេះដឹងទៅផុតពីកាឡាក់សាក់ស៊ីមីលគីវេ។
នៅឆ្នាំ១៩២៥ តារាវិទូអាមេរិកឈ្មោះ អ៊ែដវីន ហឺបល បានរកឃើញថា អង់ដ្រូម៉ែដ ដែលពីមុនត្រូវបានគេសន្មត់ថាគ្រាន់តែជានេប៊ុយឡាមួយ នៅក្នុងកាឡាក់ស៊ីមីលគីវេរបស់យើងនោះ តាមការពិតទៅ គឺជាកាឡាក់ស៊ីមួយផ្សេង ហើយតាមការពិតទៅ ចក្រវាលរបស់យើងនេះក៏មិនមែនមានទំហំត្រឹមមីលគីវេ ដូចអ្វីដែលមនុស្សយើងធ្លាប់គិតពីមុនមកនោះដែរ។
អ្វីដែល អ៊ែដវីន ហឺបល បានរកឃើញនៅពេលនោះ គឺជាចំណុចចាប់ផ្តើមដ៏សំខាន់មួយ ដែលនាំទៅដល់ការរកឃើញកាឡាក់ស៊ីជាច្រើនផ្សេងទៀត ហើយចំណេះដឹងរបស់មនុស្សជាតិយើងទៅលើចក្រវាលក៏បានពង្រីកព្រំដែនចេញពីមីលគីវេ រហូតទៅដល់ចម្ងាយរាប់ពាន់លានឆ្នាំពន្លឺ។
អ៊ែដវីន ហឺបល ត្រូវបានជាប់ឈ្មោះជាតារាវិទូដ៏ឆ្នើមមួយរូប ហើយរហូតត្រូវបានគេយកឈ្មោះទៅដាក់ឲ្យតេឡេស្កុបអវកាស គឺតេឡេស្កុបអវកាសហឺបល… ក៏ប៉ុន្តែ តាមការពិតទៅ អ្វីដែលអ៊ែដវីន ហឺបល បានរកឃើញ គឺមិនអាចធ្វើទៅរួចទេ ប្រសិនបើគ្មានតារាវិទូមួយរូបទៀត ដែលជាទូទៅ គេមិនសូវជាឮឈ្មោះច្រើន គឺ លោកស្រី ហិនរីយេតា លេវីត។
ហិនរីយេតា លេវីត កើតនៅឆ្នាំ១៨៦៨ នៅក្នុងរដ្ឋម៉ាសាជូសែត សហរដ្ឋអាមេរិក ហើយក្រោយពីបានបញ្ចប់ការសិក្សាផ្នែកតារាសាស្រ្តពីសកលវិទ្យាល័យហាវ៉ាដ ហិនរីយេតា លេវីត បានចូលធ្វើការនៅក្នុងក្រុមស្រាវជ្រាវមួយនៅហាវ៉ាដ… ក្រុមស្រាវជ្រាវ ដែលមានសមាជិកសុទ្ធតែជាស្រ្តី ហើយដែលគេស្គាល់ជាទូទៅថា « Harvard Computers »។
មុខងារចម្បងរបស់ក្រុមស្រាវជ្រាវនេះ គឺធ្វើត្រឹមជាអ្នកវិភាគទិន្នន័យ ដែលបានមកពីការសង្កេតដោយតេឡេស្កុបប៉ុណ្ណោះ ដោយនៅពេលនោះ ស្រ្តីមិនត្រូវបានគេអនុញ្ញាតឲ្យប្រើតេឡេស្កុបដោយខ្លួនឯងនោះទេ។
មែនទែនទៅ សកលវិទ្យាល័យហាវ៉ាដបានបង្កើតក្រុមស្រាវជ្រាវស្ត្រីនេះឡើង គឺដោយសារតែទិន្នន័យដែលបានពីតេឡេស្កុបនៅពេលនោះមានបរិមាណច្រើនពេក ដែលទាមទារចាំបាច់ឲ្យមានមនុស្សច្រើនមកវិភាគ ហើយនៅពេលនោះ ការជួលអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តជាស្រ្តីឲ្យមកធ្វើការ ត្រូវបង់ប្រាក់ឈ្នួលតិចតួច បើធៀបទៅនឹងអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តជាបុរស។
នៅឆ្នាំ១៩០៣ នៅពេលដែល ហិនរីយេតា លេវីត ចាប់ផ្តើមចូលធ្វើការ… នៅក្នុងក្រុមស្រាវជ្រាវស្រ្តីនៃសកលវិទ្យាល័យហាវ៉ាដនោះ មានរៀមច្បងជាតារាវិទូដ៏ឆ្នើមម្នាក់រួចទៅហើយ គឺ អានី ខាណុន (Annie Jump Cannon) ដែលជាអ្នកចាត់ចំណាត់ថ្នាក់ផ្កាយទៅតាមស្ប៉ិចត្រូស្កូពីនៃពន្លឺ។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅពេលនោះ ហិនរីយេតា លេវីត ត្រូវបាននាយកក្រុមស្រាវជ្រាវចាត់ឲ្យធ្វើការទៅលើរឿងផ្សេងមួយទៀត គឺវិភាគទិន្នន័យ អំពីផ្កាយដែលមានពន្លឺប្រែប្រួលជាប់ជាប្រចាំ ហើយដែលគេឲ្យឈ្មោះថា « សេហ្វេអ៊ីដ » (Cepheid variable)។
ផ្កាយប្រភេទសេហ្វេអ៊ីដនេះ ដែលត្រូវបានគេរកឃើញជាដំបូង កាលពីឆ្នាំ១៧៨៤ មានលក្ខណៈពិសេសមួយ គឺវាមានពន្លឺប្រែប្រួលជាលក្ខណៈទៀងទាត់ ម្តងភ្លឺខ្លាំង ម្តងភ្លឺតិច ដោយវដ្តនៃបម្រែបម្រួលពន្លឺនេះ ពោលគឺ ថេរវេលាចាប់ពីពេលពន្លឺថយចុះដល់កម្រិតទាបបំផុត រហូតដល់ពេលពន្លឺកើនឡើងដល់កម្រិតខ្ពស់បំផុត វាអាចមានរយៈពេលត្រឹម ១ថ្ងៃសម្រាប់ផ្កាយខ្លះ ចំណែកផ្កាយខ្លះទៀត វាអាចមានរយៈពេលរហូតដល់ទៅ រាប់ខែក៏មាន។
នៅក្នុងអំឡុងរយៈពេលប្រមាណជា ៥ឆ្នាំ ហិនរីយេតា លេវីត បានរកឃើញផ្កាយប្រភេទសេហ្វេអ៊ីដនេះរហូតដល់ទៅ ១៧៧៧ផ្កាយ ហើយលើសពីនេះទៅទៀត នៅឆ្នាំ១៩០៨ ហិនរីយេតា លេវីត បានរកឃើញថា បម្រែបម្រួលនៃពន្លឺរបស់ផ្កាយប្រភេទសេហ្វេអ៊ីដនេះ វាមិនមែនជារឿងចៃដន់នោះទេ តែតាមការពិតទៅ គឺវាមានទំនាក់ទំនងជាមួយនឹងទំហំ និងពន្លឺពិតប្រាកដរបស់ផ្កាយ ដោយផ្កាយដែលមានវដ្តនៃបម្រែបម្រួលពន្លឺក្នុងថេរវេលាខ្លី គឺជាផ្កាយដែលមានពន្លឺតិច ហើយផ្កាយដែលមានវដ្តនៃបម្រែបម្រួលពន្លឺក្នុងថេរវាលាកាន់តែវែង គឺជាផ្កាយដែលមានពន្លឺកាន់តែខ្លាំង។
ទ្រឹស្តីនៃទំនាក់ទំនងរវាងបម្រែបម្រួលពន្លឺ និងកម្រិតពន្លឺពិតប្រាកដរបស់ផ្កាយនេះ ត្រូវបានគេឲ្យឈ្មោះថា « ទ្រឹស្តីលេវីត » ឬ « Leavitt Law » ហើយតាមរយៈការអនុវត្តទ្រឹស្តីលេវីតនេះ ទៅលើផ្កាយប្រភេទសេហ្វេអ៊ីដ ដែលគេដឹងពីចម្ងាយរបស់វារួចទៅហើយ តាមរយៈការវាស់ដោយប្រើវិធីប៉ារ៉ាឡាក់ (Parallax) គេក៏អាចបង្កើតជាស្តង់ដាមួយ កំណត់ថា ផ្កាយសេហ្វេអ៊ីដ ដែលមានថេរវេលានៃបម្រែបម្រួលពន្លឺប៉ុណ្ណា ត្រូវមានកម្រិតពន្លឺពិតប្រាកដប៉ុណ្ណា ហើយចេញពីការដឹងអំពីកម្រិតនៃពន្លឺដើមរបស់ផ្កាយនេះហើយ ដែលគេអាចវាស់ចម្ងាយរបស់ផ្កាយបាន តាមរយៈការប្រៀបធៀបជាមួយនឹងកម្រិតពន្លឺរបស់ផ្កាយ ដែលគេសង្កេតឃើញ ពីភពផែនដីនេះទៅ។
គេដឹងថា ផ្កាយ ក៏ដូចជាប្រភពពន្លឺផ្សេងទៀតដែរ… ផ្កាយដែលមានពន្លឺដើមស្មើគ្នា ផ្កាយដែលនៅក្បែរយើង យើងអាចមើលឃើញភ្លឺខ្លាំងជាង ហើយផ្កាយដែលស្ថិតនៅកាន់តែឆ្ងាយពីយើង យើងក៏នឹងមើលឃើញពន្លឺរបស់វាកាន់តែតិចទៅតាមនោះដែរ ហើយការថយចុះនៃកម្រឹតពន្លឺដែលយើងសង្កេតឃើញនេះ វាសមាមាត្រទៅនឹងការ៉េនៃចម្ងាយ ទៅតាមច្បាប់មួយ ដែលគេឲ្យឈ្មោះតាមភាសាអង់គ្លេសថា « Inverse square law » (ឬតាមភាសាបារាំង Loi en carré inverse)។
ដូច្នេះ ប្រសិនបើគេអាចដឹងអំពីកម្រិតពន្លឺពិតរបស់ផ្កាយ ហើយយកមកប្រៀបធៀបនឹងកម្រិតនៃពន្លឺ ដែលគេសង្កេតឃើញពីភពផែនដីនេះទៅ គេនឹងអាចគណនារកឃើញថា តើផ្កាយនោះនៅស្ថិតនៅចម្ងាយឆ្ងាយប៉ុណ្ណាពីយើង។
ចេញពីទ្រឹស្តីទំនាក់ទំនង រវាងបម្រែបម្រួល និងកម្រិតពន្លឺពិតរបស់ផ្កាយ ដែលរកឃើញដោយ ហិនរីយេតា លេវីតនេះហើយ ដែលនៅឆ្នាំ១៩២៥ អ៊ែដវីន ហឺបល បានរកឃើញ និងវាស់ចម្ងាយផ្កាយប្រភេទសេហ្វេអ៊ីដ នៅក្នុងបណ្តុំផ្កាយអង់ដ្រូម៉ែដ ហើយរកឃើញថា ផ្កាយទាំងនេះស្ថិតនៅចម្ងាយរហូតដល់ទៅរាប់លានឆ្នាំពន្លឺឯណោះ ពោលគឺ វាត្រូវស្ថិតនៅក្រៅកាឡាក់ស៊ីមីលគីវេរបស់យើង ដែលមានមុខកាត់ត្រឹមតែប្រមាណជា ១០ម៉ឺនឆ្នាំពន្លឺប៉ុណ្ណោះ។
ការរកឃើញរបស់ អ៊ែដវីន ហឺបលនោះ ត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាចំណុចរបត់ដ៏សំខាន់មួយ នៅក្នុងចំណេះដឹងរបស់មនុស្សជាតិទៅលើចក្រវាល ដែលតាំងពីរាប់ពាន់ឆ្នាំមកហើយ គេគិតថា អ្វីៗមានត្រឹមតែនៅក្នុងកាឡាក់ស៊ីមីលគីវេរបស់យើង។ អ៊ែដវីន ហឺបល ដែលបានប្រើទ្រឹស្តីរបស់ ហិនរីយេតា លេវីត ដើម្បីវាស់ចម្ងាយផ្កាយក្នុងកាឡាក់ស៊ីអង់ដ្រូម៉ែដនេះ ធ្លាប់បានលើកឡើងថា ហិនរីយេតា លេវីត ស័ក្តិសមនឹងទទួលបានរង្វាន់ណូបែលចំពោះការរកឃើញរបស់លោកស្រី ហើយប៉ុន្មានឆ្នាំក្រោយមកទៀត សមាជិករាជបណ្ឌិតសភាស៊ុយអែតក៏គ្រោងស្នើផ្តល់រង្វាន់ណូបែលដល់ ហិនរីយេតា លេវីតផងដែរ ក៏ប៉ុន្តែ ទម្រាំតែដល់ពេលនេះ ហិនរីយេតា លេវីត បានទទួលមរណភាពបាត់ទៅហើយ… ទទួលមរណភាព ដោយជំងឺមហារីក នៅឆ្នាំ១៩២១ នៅក្នុងវ័យ ៥៣ឆ្នាំ។
តាមការពិតទៅ ហិនរីយេតា លេវីត ទទួលមរណភាព តាំងពីមុនពេលដែល អ៊ែដវីន ហឺបល រកឃើញ និងវាស់ចម្ងាយផ្កាយក្នុងកាឡាក់ស៊ីអង់ដ្រូម៉ែដទៅទៀត ដោយលោកស្រីមិនបាននៅឃើញដោយផ្ទាល់ភ្នែកខ្លួនឯងនោះទេថា អ្វីដែលលោកស្រីបានរកឃើញ វាគឺជាមូលដ្ឋានគ្រឹះដ៏ចម្បងមួយ ដែលនាំទៅដល់ការវាស់ចម្ងាយបានរាប់លានឆ្នាំពន្លឺ ហើយអាចឲ្យមនុស្សយើងពង្រីកព្រំដែននៃការយល់ដឹងទៅលើចក្រវាលរហូតដល់ទៅរាប់ពាន់លានឆ្នាំពន្លឺ។
ហិនរីយេតា លេវីត ដែលកាលពីពេលនោះរស់ គ្រាន់តែជាអ្នកស្រាវជ្រាវអនាមិកម្នាក់ គ្មាន កេរ្តិ៍ឈ្មោះ ហើយគ្មានទាំងសិទ្ធិចុះផ្សាយស្នាដៃផ្ទាល់ខ្លួនឯងផងនោះ បច្ចុប្បន្ននេះ ត្រូវបានគេទទួលស្គាល់ជាទូទៅថា ជាតារាវិទូដ៏ឆ្នើមមួយរូប នៅក្នុងប្រវត្តិនៃតារាសាស្រ្តសម័យទំនើប ហើយមានអ្នកខ្លះថែមទាំងបានដាក់រហស្សនាម ហិនរីយេតា លេវីត ថាជា « ស្រ្តីដែលរកឃើញវិធីវាស់ទំហំចក្រវាល » !
មើលវីដេអូផ្សេងទៀត ស្តីពីវិទ្យាសាស្ត្រ និងចក្រវាល នៅលើយូធូបផ្លូវការរបស់ RFI ខេមរភាសា
ព្រឹត្តិបត្រព័ត៌មានព្រឹត្តិបត្រព័ត៌មានប្រចាំថ្ងៃនឹងអាចឲ្យលោកអ្នកទទួលបាននូវព័ត៌មានសំខាន់ៗប្រចាំថ្ងៃក្នុងអ៊ីមែលរបស់លោកអ្នកផ្ទាល់៖
ចុះឈ្មោះ