គំនិតមាសសុទ្ធ ឬ ផ្សំផ្សាំ Esprit d'adaptation
ចុះផ្សាយនៅថ្ងៃ៖
ស្តាប់ - ០៧:០៤
នៅក្នុងនាទីខ្ញុំនិយាយពីរភាសា ថ្ងៃព្រហស្បតិ៍សប្តាហ៍នេះ លោកឆាយ ហុកផេង សូមធ្វើអត្ថាធិប្បាយអំពី Esprit d’adaptation គំនិតមាសសុទ្ធ ឬផ្សំផ្សាំ។
Chers auditeurs, dans l’une de mes chroniques, j’ai parlé du droit ancien khmer. Sa genèse ainsi que son évolution témoignent de « l’esprit d’adaptation » des Khmers. Aussi, la nouveauté ne chasse-t-elle pas le socle ancien. En droit comme en religion, les Khmers s’adaptent.
ប្រិយមិត្តអ្នកស្តាប់ជាទីមេត្រី វប្បធម៌ ទំនៀមទម្លាប់ ដែលនៅគង់វង់ជាប់លាប់ជាយូរអង្វែង ក៏អាស្រ័យលើការផ្សំផ្សាំងគំនិតថ្មីៗ មកលើសង្គមចាស់ គឺមកលើប្រជាជនដែលពុំទាន់និយមយកបែបបទថ្មីៗ ទាំងនោះមកអនុវត្តន៍។
Sur le plan monétaire, de nos jours, on constate qu’au Cambodge, le dollar, monnaie étrangère, est utilisée par tout le monde au même titre que la monnaie nationale, le riel, une autre forme d’adaptation donc.
ប្រទេសខ្មែរយើងបានស្គាល់លទ្ធិ សាសនានានាមកពីឥណ្ឌា ភូមា ឬសៀម។ ពីដើមនាជំនាន់មុនសម័យអង្គារ គឺមុនសតវត្សរ៍ទី១២ ប្រទេសយើងនិយមលទ្ធិព្រហ្មញ្ញសាសនា។ នៅនារជ្ជកាលព្រះបាទ ជ័យវរ្ម័នទី៥ (ឆ្នាំ៩៧៨-១០០១) ប្រទេសខ្មែរប្រកាន់យកសាសនា ទាំងព្រះពុទ្ធ និងទាំងព្រហ្មញ្ញសាសនា។
Cependant, s’agissant des dogmes juridique et religieux rien n’est moins sûr, mais au Cambodge tout est possible. Exemple, sachant que la paternité des codes khmers sont des codes hindous, d’après les inscriptions sanskrites d’une stèle à LOLEI, concernant le principe de responsabilité pénale, le code khmer de l’époque prenant le contre pied des dispositions du code hindou disposait que « plus le responsable était haut placé, plus la peine était forte ».
មានទស្សនៈចំឡែកមួយអះអាងថា អាចារ្យដែលយើងឃើញសព្វថ្ងៃនេះ ថាគាត់ជាពិធីករ ពីដើមឡើយ អាចារ្យជាអ្នកចាត់ចែងដឹកនាំសង្គមខ្មែរ មុនកាលដែលពុទ្ធសាសនាហូរចូលមកពីប្រទេសឥណ្ឌា។ អាចារ្យមានទីធ្លា ដីអារាម ដូចវត្តសម័យឥឡូវនេះ ប៉ុន្តែពុំទាន់មានព្រះសង្ឃនៅឡើយទេ។ នេះជាទស្សនៈនៃលោកសាស្ត្រាចារ្យ កេង វ៉ាន់សាក់។
En effet, le droit écrit khmer s’identifie à deux périodes différentes de la monarchie cambodgienne, la période angkorienne largement dominée par la culture et la tradition brahmanique, d’une part, et d’autre part, l a période post angkorienne caractérisée, quant à elle, par le bouddhisme hinayaniste venu du Siam et de la Birmanie.
លោក បានអះអាងទៀតថា ក្រពើឈ្មោះ “អាធន់” ដែលចាញ់បញ្ឆោតព្រះភិក្ខុមានឫទ្ធិមួយអង្គ សំដែងមន្តគាថាជាន់ពន្លិចក្រពើនេះ ឱ្យស្លាប់គឺដើម្បីរំលឹកដល់ព្រលឹង “អាធន់” អស់លោកអាចារ្យក៏បង្កើតឱ្យទៅទំនៀមទម្លាប់មួយ ដោយយកទង់ក្រពើមកដោតពីមុខផ្ទះ ដែលទើបតែមានមនុស្សស្លាប់ ហើយដែលគេកំពុងធ្វើបុណ្យឈាបនកិច្ច។
En premier lieu, le droit khmer à l’époque angkorienne. Nous parlons de Dharmaçastras. Ce droit fondé sur des védas, livres sacrés constituant le point de départ de la philosophie brahmanique et composé de quatre recueils, ce droit est immuable. C’est un dogme que le droit doit respecter tel qu’il était, et de se conformer strictement à leurs impératifs.
នេះគឺជាទស្សនៈម្យ៉ាង អំពីសំណាក់លោកសាស្ត្រាចារ្យនេះដែលគាត់បានធ្វើមរណភាព ជាយូរមកហើយ។ កាលនៅរស់ គាត់ធ្លាប់ដំណាលប្រាប់ខ្ញុំថា ស្តាយពេលវេលាពុំហុចឱកាសឱ្យគាត់បានធ្វើការស្រាវជ្រាវ អំពី “ពុទ្ធសាសនា និងបុគ្គល” ជាបារាំងថា « Le bouddhisme er le Moi » ដែលជាប្រធានបទនៃនិក្ខេបបទបណ្ឌិតអក្សារសាស្ត្ររបស់គាត់កាលនៅរៀន។
En second lieu, le droit khmer à l’époque post angkorienne. Nous parlons dès lors de Dhammasattham. Contrairement au dogme brahmanique, le pouvoir monarchique pouvait apporter au Dhammasattham des changements souples de nature à harmoniser son objet avec l’aménagement des fonctions du pouvoir monarchique.
ក្រៅពីនេះលោក កេង វ៉ាន់សាក់ បានវែកញែកអត្ថន័យនៃរបាំត្រុត ដែលខ្មែរយើងនិយមលេងតាមផ្ទះ ក្នុងភូមិនីមួយៗដើម្បីសុំសេចក្តីសុខ កម្ចាត់ឧបទ្រពចង្រៃចេញពីភូមិឋាន ដោយគាត់សំអាងលើទំនាស់រវាងវប្បធម៌ឥណ្ឌា ដែលចូលមកគ្របដណ្តប់លើវប្បធម៌ជាតិខ្មែរ។
Toutefois, en amont de l’époque angkorienne, le dogme brahmanique avait été « retouché », sur le plan juridique, par différents monarques khmers aux environs des années 900 après J.C.
លោក សាស្រ្តាចារ្យ បញ្ជាក់ថា សាសន៍ខ្មែរយើងមានរូវ សត្វជាតំណាងអំបូរ “មន-ខ្មែរ” គឺសត្វក្រពើ និងសត្វនាគរាជ រីឯឥណ្ឌាវិញ ពួកគេយកសត្វប្រើសជាតំណាង។ ត្រង់នេះហើយដែលគាត់ចង់បង្ហាញថាខ្មែរយើងបានទទួលឥទ្ធិពលអំពីវប្បធម៌ឥណ្ឌា ក៏មែនពិត តែបណ្ឌិតនិពន្ធខ្មែរ កែច្នៃឱ្យមានជារបាំត្រុតក្នុងន័យ “តស៊ូ” ប្រឆាំងនឹងឥណ្ឌា តាមរយៈការម្លាប់សត្វប្រើសដែលបំរុងចូលមកកាន់កាប់ភូមិឋានរបស់ខ្មែរ។
Les inscriptions de Preah Einkosei consacrent la réforme entreprise par Jayavarman V (978-1001 après J.C), réforme de castes notamment pour créer deux nouvelles castes et leur conférer de nouvelles prérogatives. La stèle de Prè Rup rapporte que Rajendravarman avait composé un « traité des règles royales » alors qu’il suffisait, s’il le voulait de transcrire les dispositions du Livre VII du code brahmanique.
ទស្សនៈនេះវាហាក់ដូចជាសមរម្យក្នុងនិយមន័យនេះម្យ៉ាងដែរ ព្រោះថាក្នុងរបាំត្រុត គេបណ្តេញព្រាយបីសាច មានក្រចកវែងៗ ក៏ដូចជាបណ្តេញ ឬសម្លាប់ដោយបាញ់ព្រួញ ត្រូវខ្លួនប្រើសកុំឱ្យពួកនេះ មកយាយីខ្មែរដែលកំពុងរស់នៅសុខសាន្ត។
L’on notera qu’à cette époque, d’après une inscription datée de l’année 791 après J.C, le bouddhisme mahayaniste dit grand véhicule était déjà présent au Cambodge. La coexistence des deux religions, le bouddhisme s’adaptant au brahmanisme, en empruntant le cadre et la terminologie de l’organisation brahmanique, au sein même de la cour royale de Jayavarman V, cette adaptation est illustrée par une inscription sanskrite de Srei Santhor. A partir du règne de Jayavarman VII, dans la moitié du 12ème siècle, le bouddhisme a remplacé le brahmanisme.
ប្រិយមិត្តអ្នកស្តាប់ជាទីមេត្រី សភាពបរិសុទ្ធ ឯករាជ្យម្ចាស់ការ ខ្លាំងពេក ឬក៏មានមហាលោតផ្លោះអស្ចារ្យដូចប្រើសលោតចូលភូមិអ្នកស្រុកអីចឹង ចរិកបែបនេះនាំចង្រៃចូលប្រទេសច្រើនជាងការលូតលាស់ចម្រើនសុខ។ មាសសុទ្ធទឹក១០ ម្តេចត្រូវការភ្លើងនិងទឹកបន្សារដេញឱ្យចេញជាមាស។ បើយកសុទ្ធតែឯង មាសច្បាស់ជាកប់ក្នុងដីរហូតហើយ៕
ព្រឹត្តិបត្រព័ត៌មានព្រឹត្តិបត្រព័ត៌មានប្រចាំថ្ងៃនឹងអាចឲ្យលោកអ្នកទទួលបាននូវព័ត៌មានសំខាន់ៗប្រចាំថ្ងៃក្នុងអ៊ីមែលរបស់លោកអ្នកផ្ទាល់៖
ចុះឈ្មោះ