នៅក្នុងនាទីប្រវត្តិសាស្រ្តពិភពលោករបស់យើង នៅសប្តាហ៍នេះ សេង ឌីណា សូមបន្តរៀបរាប់ពីប្រវត្តិរបស់អ្នកប្រាជ្ញ អាល់ប៊ែរត៍ អាញ់ស្តាញ់ ជាបន្តទៀត ដោយសូមលើកឡើងពីតួនាទីរបស់លោក នៅក្នុងការបង្កើតអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ។
រហូតមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ មានមនុស្សជាច្រើននាំគ្នាចាត់ទុកលោកអាល់ប៊ែរ អាញ់ស្តាញ់ថាជាបិតានៃអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ តាមការពិតទៅ ទ្រឹស្តីរូបវិទ្យារបស់អាញ់ស្តាញ់មិនមែនជាទ្រឹស្តីដែលបង្កើតអាវុធនុយក្លេអ៊ែរដោយផ្ទាល់នោះទេ គឺគ្រាន់តែជាទ្រឹស្តី ដែលបង្ហាញពីទំនាក់ទំនង រវាងម៉ាស់ និងថាមពល។
ទ្រឹស្តីនេះត្រូវបានអាញ់ស្តាញ់រកឃើញ នៅឆ្នាំ១៩០៥ ហើយដែលសរុបជារួមតាមរយៈរូបមន្តដ៏ល្បីល្បាញនៅទូទាំងពិភពលោកមកទល់នឹងពេលបច្ចុប្បន្ន គឺ E=mc²។ នៅក្នុងនេះ E គឺជាថាមពល, m គឺជាម៉ាស់ ចំណែក c គឺល្បឿននៃពន្លឺ (ហើយល្បឿននៃពន្លឺគឺមានតម្លៃថេរជានិច្ចទោះជានៅក្នុងស្ថានភាពណាក៏ដោយ)។
តាមរយៈរូបមន្តនេះ អាញ់ស្តាញ់បង្ហាញឲ្យឃើញពីភាពសមមូល រវាងថាមពល និងម៉ាស់ (សម្តីផ្ទាល់របស់អាញ់ស្តាញ់៖ « It followed from the special theory of relativity that mass and energy are both but different manifestations of the same thing a somewhat unfamiliar conception for the average mind. ») ហើយលើសពីនេះទៅទៀត ដោយសារតែថាមពល គឺជាផលគុណ រវាងម៉ាស់ និងការ៉េនៃល្បឿនពន្លឺ ហើយល្បឿនពន្លឺមានតម្លៃខ្ពស់ ដូច្នេះ ម៉ាស់ក្នុងបរិមាណដ៏តិចតួចមួយក៏អាចបង្កើតទៅជាថាមពលដ៏សម្បើមបានដែរ។ នេះហើយជាគោលការណ៍ដែលបង្ហាញឲ្យឃើញ នៅក្នុងថាមពលនុយក្លេអ៊ែរ។
ក៏ប៉ុន្តែ រូបមន្តរបស់អាញ់ស្តាញ់បង្ហាញឲ្យឃើញតែពីគោលការណ៍សមមូល រវាងម៉ាស់ និងថាមពលតែប៉ុណ្ណោះ តែមិនបានបង្ហាញពីរបៀបនៃការបំប្លែងពីម៉ាស់ទៅថាមពលនោះទេ ហើយរឹតតែមិនបានបង្ហាញពីយន្តការនៃប្រតិកម្មនុយក្លេអ៊ែរនោះដែរ។
តាមការពិត ការបង្កើតអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ គឺជាដំណើរវិវឌ្ឍខាងវិទ្យាសាស្រ្ត និងបច្ចេកវិទ្យា ដែលជាលទ្ធផលនៃការបូកបញ្ចូលគ្នានូវទ្រឹស្តីនិងរបកគំហើញជាច្រើន រាប់ចាប់តាំងពីការរកឃើញសារធាតុវិទ្យុសកម្ម ដោយអ្នកប្រាជ្ញបារាំង ព្យែរ គួរី (Pierre Curie) និងម៉ារី គួរី (Marie Curie) តាំងពីឆ្នាំ១៨៩៨, ឆ្លងកាត់តាមរូបមន្ត E=mc² របស់អាញ់ស្តាញ់ នៅឆ្នាំ១៩០៥ រហូតទៅដល់ការរកឃើញទ្រឹស្តីទាក់ទងនឹងប្រតិកម្មនុយក្លេអ៊ែរ ដោយអ្នកប្រាជ្ញហុងគ្រី អាល្លឺម៉ង់ និងបារាំង នៅដើមទសវត្សរ៍ឆ្នាំ១៩៣០ គឺប្រតិកម្មនុយក្លេអ៊ែរ ដែលអាចបំប្លែងម៉ាស់ទៅជាថាមពល និងបង្កើតជាកម្លាំងផ្ទុះ នៅក្នុងយន្តការនៃគ្រាប់បែកនុយក្លេអ៊ែរ។
ដូច្នេះ បើនិយាយខាងផ្នែកវិទ្យាសាស្រ្ត ទ្រឹស្តីរបស់អាញ់ស្តាញ់ គ្រាន់តែជាចំណែកមួយប៉ុណ្ណោះ នៅក្នុងដំណើរវិវឌ្ឍឆ្ពោះទៅការបង្កើតអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ។ ក៏ប៉ុន្តែ តួនាទីដែលកាន់តែសំខាន់របស់អាញ់ស្តាញ់ គឺខាងផ្នែកនយោបាយ។ និយាយឲ្យចំ គឺសកម្មភាពរបស់លោក ក្នុងការជំរុញឲ្យអាមេរិកបង្កើតគម្រោងផលិតអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ តាមរយៈលិខិតផ្ញើជូនទៅលោកប្រធានាធិបតី ហ្វ្រែងឃ្លីន រូសវែល (Franklin D. Roosevelt) នៅឆ្នាំ១៩៣៩។
នៅក្នុងចំណោមទ្រឹស្តីវិទ្យាសាស្រ្តសំខាន់ៗ ដែលនាំទៅរកការបង្កើតអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ ទ្រឹស្តីដ៏សំខាន់បំផុតមួយ គឺប្រតិកម្មនុយក្លេអ៊ែរ ហើយអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តដ៏ល្បីឈ្មោះជាងគេ នៅក្នុងការរកឃើញទ្រឹស្តីនេះ គឺអ្នកប្រាជ្ញខាងរូបវិទ្យាមកពីហុងគ្រី ឈ្មោះ លេអូ ស៊ីឡាដ (Leo Szilard)។ លេអូ ស៊ីឡាដ គឺជាមិត្តភក្តិរបស់អាញ់ស្តាញ់ ហើយក៏ជាអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តដែលរត់ភៀសខ្លួនចេញពីពួកណាស៊ី ទៅជ្រកកោននៅសហរដ្ឋអាមេរិកដូចជាអាញ់ស្តាញ់ដែរ។
នៅអំឡុងឆ្នាំ១៩៣៩ លេអូ ស៊ីឡាដ បានស្វែងទៅជួបអាញ់ស្តាញ់ ដើម្បីប្រាប់ពីបញ្ហាសំខាន់ពីរ ទីមួយ អំពីទ្រឹស្តីរបស់លោកស្តីពីប្រតិកម្មនុយក្លេអ៊ែរ ដែលអាចបង្កើតជាគ្រាប់បែកប្រល័យលោក និងទីពីរ អំពីការរកឃើញសារធាតុអ៊ុយរ៉ាញ៉ូម នៅក្នុងប្រទេសកុងហ្គោ ដែលនៅពេលនោះជាដែនអាណានិគមប៊ែលហ្ស៊ិក ហើយសារធាតុអ៊ុយរ៉ាញ៉ូមនេះអាចនឹងត្រូវអាល្លឺម៉ង់ណាស៊ីប្រមូលទិញ ដើម្បីយកទៅផលិតអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ។
លទ្ធភាពដែលហ៊ីត្លែរអាចនឹងមានអាវុធប្រល័យលោកនៅក្នុងដៃ គឺជាក្តីបារម្ភដ៏ធំបំផុត ដែលធ្វើឲ្យអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តទាំងពីររូបសម្រេចថា ត្រូវតែប្រាប់ប្រធានាធិបតីអាមេរិកឲ្យបានដឹងអំពីរឿងនេះ ហើយនៅពេលនោះ អ្នកប្រាជ្ញដែលមានកេរ្តិ៍ឈ្មោះល្បីល្បាញអាចមានឥទ្ធិពលទាក់ទាញចំណាប់អារម្មណ៍របស់ប្រធានាធិបតីអាមេរិកបាន គឺអាញ់ស្តាញ់។
នៅខែតុលាឆ្នាំ១៩៣៩ នៅក្នុងពេលដែលសង្រ្គាមលោកលើកទី២ទើបនឹងឆាបឆេះឡើងនៅអឺរ៉ុប លិខិតរបស់អាញ់ស្តាញ់ត្រូវបានបញ្ជូនទៅដល់សេតវិមាន ហើយនៅក្នុងលិខិតនេះ អាញ់ស្តាញ់បានប្រាប់លោកប្រធានាធិបតីរូសវែលទៅតាមដំណើររឿងដូចអ្វីដែល លេអូ ស៊ីឡាដ បានប្រាប់លោក គឺលទ្ធភាពនៃការយកអ៊ុយរ៉ាញ៉ូមទៅផលិតជាគ្រាប់បែកតាមរយៈប្រតិកម្មនុយក្លេអ៊ែរ។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នា អាញ់ស្តាញ់ក៏បានលើកឡើងផងដែរថា នៅក្នុងពេលនោះ អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តអាល្លឺម៉ង់ប្រហែលជាកំពុងសិក្សាលើការផលិតអាវុធប្រភេទថ្មីនេះ ហើយបានជំរុញឲ្យលោកប្រធានាធិបតីរូសវែលប្រមែរប្រមូលអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តនៅអាមេរិក ដើម្បីសិក្សាលើគម្រោងនេះដែរ ដើម្បីពិនិត្យលទ្ធភាពផលិតអាវុធនុយក្លេអ៊ែរឲ្យបានមុនហ៊ីត្លែរ។
ប្រមាណជា៣សប្តាហ៍ក្រោយមក លោកប្រធានាធិបតីរូសវែលបានផ្ញើលិខិតតបទៅអាញ់ស្តាញ់វិញ ដោយក្នុងលិខិតនោះ ក្រៅពីបានអរគុណអាញ់ស្តាញ់ លោកប្រធានាធិបតីរូសវែលបានប្រាប់ទៅអាញ់ស្តាញ់ថា លោកបានទទួលតាមអានុសាសន៍របស់អាញ់ស្តាញ់ ដោយរៀបចំឲ្យមាននូវក្រុមការងារអ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត ដើម្បីសិក្សាលើគម្រោងផលិតអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ។
ក្រុមការងារនេះបានជួបប្រជុំគ្នាជាផ្លូវការជាលើកដំបូង តាំងពីថ្ងៃទី២១តុលា ដោយមានការចូលរួមពីសំណាក់អ្នកវិទ្យាសាស្រ្តដែលជាជនភៀសខ្លួនពីពួកណាស៊ី ជាពិសេស គឺលេអូ ស៊ីឡាដ អ្នករកឃើញប្រតិកម្មនុយក្លេអ៊ែរ និងជាអ្នកដែលផ្តួចផ្តើមគំនិតជាមួយអាញ់ស្តាញ់ ក្នុងការសរសេរលិខិតទៅលោកប្រធានាធិបតីរូសវែល។ ការសិក្សារបស់ក្រុមអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តនេះហើយ ដែលបង្កើតចេញជាគម្រោង ដែលគេឲ្យឈ្មោះថា « Manhattan Project » ហើយផលិតបានជាគ្រាប់បែកនុយក្លេអ៊ែរលើកដំបូង ហើយដែលអាមេរិកយកទៅទម្លាក់លើទីក្រុងហ៊ីរ៉ូស្ហ៊ីម៉ា និងណាកាសាគី របស់ជប៉ុន នៅឆ្នាំ១៩៤៥។
ផ្ទុយពី លេអូ ស៊ីឡាដ និងអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តជាជនភៀសខ្លួនពីណាស៊ីផ្សេងទៀត អាញ់ស្តាញ់មិនបានចូលរួមនៅក្នុងគម្រោងផលិតអាវុធនុយក្លេអ៊ែរនេះទេ ទាំងនៅក្នុងដំណាក់កាលសិក្សាដោយក្រុមអ្នកវិទ្យាសាស្រ្ត និងនៅក្នុងគម្រោង Manhattan Project។ នៅអំឡុងដើមឆ្នាំ១៩៤០ លោកប្រធានាធិបតីរូសវែលក៏ធ្លាប់បានស្នើឲ្យអាញ់ស្តាញ់ចូលរួមប្រជុំជាមួយក្រុមការងារអ្នកវិទ្យាសាស្រ្តនុយក្លេអ៊ែរដែរ ក៏ប៉ុន្តែ អាញ់ស្តាញ់បានបដិសេធ។ តាមការពិត ក្រោយមកទៀត អាញ់ស្តាញ់មិនទាំងត្រូវបានកងទ័ពអាមេរិកអនុញ្ញាតឲ្យទទួលព័ត៌មានពីគម្រោង Manhattan Project ផងទេ ដោយសារតែវាជាគម្រោងដែលគេលាក់ការណ៍សម្ងាត់ខ្ព ស់បំផុត ហើយអាញ់ស្តាញ់ត្រូវជាប់ក្នុងបញ្ជីខ្មៅរបស់អែហ្វប៊ីអាយ ដោយជាប់សង្ស័យថាជាអ្នកមាននិន្នាការកុម្មុយនិស្ត។
ក៏ប៉ុន្តែ បើទោះបីជាយ៉ាងនេះក៏ដោយ អាញ់ស្តាញ់នៅតែត្រូវបានសាធារណមតិជាទូទៅចាត់ទុកជាបិតានៃគ្រាប់បែកនុយក្លេអ៊ែរ។ នៅឆ្នាំ១៩៤៥ នៅក្រោយពេលដែលគ្រាប់បែកនុយក្លេអ៊ែរទាំងពីរគ្រាប់ត្រូវបានទម្លាក់លើទីក្រុងហ៊ីរ៉ូស្ហ៊ីម៉ា និងណាកាសាគី រដ្ឋការអាមេរិកបានចេញផ្សាយជាសាធារណៈនូវប្រវត្តិនៃការផលិតអាវុធនុយក្លេអ៊ែរ ដោយបានធ្វើការសង្កត់ធ្ងន់ថា ចំណុចចាប់ផ្តើមដំបូងបំផុត គឺចេញពីលិខិតរបស់អាញ់ស្តាញ់ផ្ញើទៅលោកប្រធានាធិបតីរូសវែល នៅឆ្នាំ១៩៣៩។
ក្រោយមកទៀត ទស្សនាវដ្តីដ៏ល្បី ឈ្មោះ The Times បានចេញផ្សាយ ដោយដាក់រូបភាពអាញ់ស្តាញ់ធំៗនៅលើទំព័រមុខ ជាមួយនឹងរូបភាពនៃការផ្ទុះគ្រាប់បែកនុយក្លេអ៊ែរ ចារពីលើដោយរូបមន្តដ៏ល្បីល្បាញរបស់លោក គឺ E=mc²។
អាញ់ស្តាញ់វិញ ក្រោយពីបានមើលឃើញពីវិនាសកម្មនៅហ៊ីរ៉ូស្ហ៊ីម៉ា និងណាកាសាគី អាញ់ស្តាញ់ចាប់ផ្តើមមានវិប្បដិសារី ដែលបានចូលរួមផ្តួចផ្តើមគំនិតឲ្យមានការផលិតអាវុធនុយក្លេអ៊ែរនេះ។ ហើយគំនិតសន្តិភាពនិយម បូករួមជាមួយនឹងវិប្បដិសារីនេះបានជំរុញឲ្យអាញ់ស្តាញ់ចំណាយពេលស្ទើរតែពេញក្នុងដំណាក់កាលចុងក្រោយនៃជីវិតរបស់លោក ធ្វើសកម្មភាពនយោបាយជាច្រើន ទាមទារឲ្យបង្កើតរចនាសម្ព័ន្ធអន្តរជាតិ ដើម្បីគ្រប់គ្រងសព្វាវុធនុយក្លេអ៊ែរ ចៀសវាងកុំឲ្យមានសង្រ្គាមនុយក្លេអ៊ែរផ្ទុះឡើង ទៅថ្ងៃអនាគត។
នៅក្នុងក្តីបារម្ភពីវិនាសកម្មដែលបង្កឡើងដោយសង្រ្គាមនុយក្លេអ៊ែរនេះហើយ ដែលអាញ់ស្តាញ់បានបន្សល់ទុកនូវពាក្យសម្តីដ៏ល្បីល្បាញមួយឃ្លាថា៖ “ខ្ញុំមិនដឹងថា តើសង្រ្គាមលោកលើកទី៣គេច្បាំងគ្នាដោយប្រើអាវុធអ្វីទេ តែសង្រ្គាមលោកលើកទី៤ ប្រាកដជានឹងត្រូវច្បាំងដោយប្រើដំបងនិងដំថ្ម” ដែលលោកចង់មានន័យថា ប្រសិនបើសង្រ្គាមលោកលើកទី៣ផ្ទុះឡើង អាវុធនុយក្លេអ៊ែរអាចនឹងកម្ទេចភពផែនដី ធ្វើឲ្យមនុស្សជាតិវិលត្រឡប់ទៅរកយុគសម័យបុរេប្រវត្តិវិញជាមិនខាន៕
ព្រឹត្តិបត្រព័ត៌មានព្រឹត្តិបត្រព័ត៌មានប្រចាំថ្ងៃនឹងអាចឲ្យលោកអ្នកទទួលបាននូវព័ត៌មានសំខាន់ៗប្រចាំថ្ងៃក្នុងអ៊ីមែលរបស់លោកអ្នកផ្ទាល់៖
ចុះឈ្មោះ