តើលោកឌុយទែរតេ អាចនឹងត្រូវបានតុលាការកាត់ទោស ស្តីពីការសម្លាប់មនុស្សក្នុងប្រតិបត្តិការប្រឆាំងគ្រឿងញៀនដែរឬទេ?
ចុះផ្សាយនៅថ្ងៃ៖
ស្តាប់ - ០៦:៥៩
ថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ទី៣០មិថុនា លោកឌុយទែរតេ ប្រធានាធិបតីហ្វីលីពីន នឹងត្រូវចប់អាណត្តិហើយ។ អាណត្តិ៦ឆ្នាំ របស់លោកឌុយទែរតេ ត្រូវបានគេចងចាំយ៉ាងច្បាស់ ជាមួយនឹងប្រតិបត្តិការបង្ក្រាបគ្រឿងញៀន ដ៏ខ្លាំងដៃបំផុត។ មនុស្សជាច្រើនពាន់នាក់ ត្រូវបានសមត្ថកិច្ចហ្វីលីពីន បាញ់សម្លាប់ឆៅៗ។ អង្គការសិទ្ធិមនុស្សខ្លះ បានចាត់ទុកថា វាជាការប្រហារជីវិតមនុស្ស ក្រៅប្រព័ន្ធច្បាប់ ខណៈអ្នកជំនាញខ្លះទៀត អះអាងថាសកម្មភាពសំលាប់មនុស្សរាប់ពាន់នាក់ ដែលត្រូវបានបញ្ជាដោយលោកឌុយទែរតេនេះ គឺជាឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងមនុស្សជាតិ។
ស្លាប់ចន្លោះ ១២០០០ ទៅ ៣០០០០នាក់
មនុស្សជាច្រើន នៅចាំមិនទាន់ភ្លេចទេ នូវប្រតិបត្តិបង្ក្រាបគ្រឿងញៀន ដ៏ខ្លាំងក្លាបំផុត បញ្ជាដោយលោកប្រធានាធិបតីហ្វីលីពីន រ៉ូឌ្រីហ្គោ ឌុយទែរតេ។ ប្រតិបត្តិការដែលលោកប្រធានាធិបតីរូបនេះ បានឃោសនា និងសន្យាថាដើម្បីលាងសំអាតហ្វីលីពីន ពីជំងឺគ្រឿងញៀន។ នគរបាល កងប្រដាប់អាវុធពិសេស បានទទួលបញ្ជាឲ្យចុះបង្ក្រាប ចាប់ឃាត់ខ្លួន ឬបាញ់សម្លាប់ បើជនណាហ៊ានតដៃរឹងទទឹង មិនថាជននោះមានគ្រឿងញៀនជាប់ខ្លួន ក្នុងកម្រិតប៉ុណ្ណាក៏ដោយ។
ដោយមានការជំរុញ លើកទឹកចិត្តពីលោកឌុយទែរតេ សមត្ថកិច្ចហ្វីលីពីន បានបើកប្រតិបត្តិចុះបង្ក្រាប ចំនួន២សែនករណី។ ប្រតិបត្តិការដែលបានចាប់ផ្តើម នៅរវាងខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១៦នេះ បានផ្តាច់ជីវិតមនុស្សចំនួន ៦១៨១នាក់។ នេះបើផ្អែកតាមតួលេខផ្លូវការរបស់រដ្ឋាភិបាលហ្វីលីពីន។
ក៏ប៉ុន្តែ យោងតាមឯកសារស្រាវជ្រាវ ប្រមូលផ្តុំដោយក្រុមការងាររបស់តុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិ ទីក្រុងឡាអេ គឺយ៉ាងហោចណាស់ អាចមានមនុស្សស្លាប់ ចន្លោះពី ១២០០០ ទៅ ៣០០០០នាក់។ អង្គការសិទ្ធិមនុស្សជាច្រើន ដែលបានតាមដានស្ថានការណ៍នេះ បានចាត់ទុកថាវាជាការសម្លាប់មនុស្សក្រៅប្រព័ន្ធច្បាប់ ក្នុងទ្រង់ទ្រាយធំ ដោយភាគច្រើនលើសលុប ជនរងគ្រោះត្រូវគេបាញ់សម្លាប់ ដោយគ្រាន់តែត្រូវគេសង្ស័យថា មានថ្នាំញៀនជាប់ខ្លួន។
ប្រធានាធិបតីថ្មីកាន់ជើង
កន្លងមក លោកឌុយទែរតេ ត្រូវបានការពារដោយអភ័យឯកសិទ្ធិ។ តែលុះដល់លោកត្រូវចប់អាណត្តិ ចាប់ពីថ្ងៃទី១កក្កដាខាងមុខនេះទៅ សេចក្តីសង្ឃឹមថានឹងមានការចោទប្រកាន់ និងផ្តន្ទាទោសលោកឌុយទែរតេ កាន់តែគ្មានពន្លឺទៅវិញ។ សម្រាប់ប្រជាជនហ្វីលីពីន ដែលមិនបានរងគ្រោះ ដោយប្រតិបត្តិការបាញ់សំលាប់ឆៅៗកន្លងមក គឺលោកឌុយទែរតេ នៅតែមានប្រជាប្រិយភាពខ្ពស់។ ប្រជាជនហ្វីលីពីនមួយចំនួនធំ គាំទ្រចំពោះដំណោះស្រាយធម៌ក្តៅ ដែលលោកឌុយទែរតេ បានបញ្ជាដើម្បីបោសសំអាតគ្រឿងញៀន។
ជាងនេះទៀត រដ្ឋាភិបាលថ្មី ដែលនឹងមកបន្តការងារ បានប្រកាសជំហររួចហើយ ថាគេគាំទ្រលោកឌុយទែរតេ ព្រមទាំងគាំទ្រចំណាត់ការកន្លងមករបស់គាត់ ក្នុងការបោសសំអាតគ្រឿងញៀន។ លោកប្រធានាធិបតីថ្មី ឈ្មោះហ្វែរឌីណង់ ម៉ារកូស ជូញ៉រ បានរួមសហការជាមួយក្រុមរបស់លោកឌុយទែរតេ ដើម្បីបានឈ្នះឆ្នោត។ រីឯកៅអីអនុប្រធានាធិបតីថ្មី បានធ្លាក់ទៅលើលោកស្រី សារ៉ា ឌុយទែរតេ ដែលជាកូនស្រីរបស់លោកឌុយទែរតេ។ រដ្ឋាភិបាលហ្វីលីពីនថ្មី បានប្រកាសហើយ ថាខ្លួននឹងមិនសហការជាមួយតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិទេ ព្រោះហ្វីលីពីន បានចាកចេញ ឈប់ធ្វើជាសមាជិកតុលាការនេះហើយ តាំងតែពីឆ្នាំ២០១៩ម្លេះ។
បណ្តឹងមុខតុលាការហ្វីលីពីន ដែលពិបាកសង្ឃឹម
ដោយរងសំពាធពីអង្គការសហប្រជាជាតិ និងពីសហគមន៍អន្តរជាតិផង កន្លងមក រដ្ឋាភិបាលហ្វីលីពីន បានយល់ព្រមពិនិត្យឡើងវិញ នូវករណីប្រតិបត្តិការចំនួនប្រមាណ៣០០ករណី ដែលជាករណីចុះបង្រ្កាប ហើយឈានទៅមានការស្លាប់មនុស្ស។ កាលពីខែតុលាឆ្នាំមុន រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងយុត្តិធម៌ហ្វីលីពីន បានអះអាងប្រាប់អ្នកយកព័ត៌មានបារាំង AFP ថាគេបានរកឃើញ ៥២ករណី ដែលការប្រើកម្លាំងដើម្បីការពារខ្លួនរបស់សមត្ថកិច្ច ត្រូវគេសង្ស័យថាមិនត្រឹមត្រូវ។
គួរកត់សំគាល់ដែរថា គិតមកត្រឹមពេលនេះ មានតែ៥ករណីប៉ុណ្ណោះ ដែលបានឈានទៅដល់ការចោទប្រកាន់ជាផ្លូវការ។ ក្រុមមេធាវីតំណាងគ្រួសារជនរងគ្រោះ បានអះអាងថា គេនឹងដាក់ពាក្យប្តឹងលោកប្រធានាធិបតីឌុយទែរតេ នៅចំពោះមុខតុលាការហ្វីលីពីន ក្រោយពេលលោកចប់អាណត្តិនៅថ្ងៃទី៣០មិថុនា។ លោក Edre Olalia ប្រធាន National Union of Lawyers ដែលជាសមាគមមេធាវីសិទ្ធិមនុស្សមួយនៅហ្វីលីពីន បានលើកឡើងថា ទោះការសង្ឃឹមឈ្នះក្តី វាមានតិចតួចយ៉ាងណាក៏ដោយ តែវាជារឿងចាំបាច់ណាស់ ដែលត្រូវតែដាក់ពាក្យប្តឹង ដើម្បីស្វែងរកយុត្តិធម៌ជូនជនរងគ្រោះ។
ដោយឡែក លោកស្រី Leila de Lima សមាជិកព្រឹទ្ធសភាហ្វីលីពីន និងជាអ្នកតែងតែចេញមុខប្រឆាំងរិះគន់លោកឌុយទែរតេនោះ បានលើកឡើងថា អ្វីដែលជាឧបសគ្គធំ ក្នុងការដាក់ពាក្យប្តឹង គឺវត្តមានរបស់អាជ្ញាកណ្តាលម្នាក់ ដែលស្និទ្ធនឹងលោកឌុយទែរតេ។ រាល់ពាក្យបណ្តឹងទាំងអស់ ដែលប្តឹងចោទលោកឌុយទែរតេ ពាក់ព័ន្ធនឹងករណីសម្លាប់មនុស្សក្រៅប្រព័ន្ធតុលាការ គឺមានតែអាជ្ញាកណ្តាលរូបនេះម្នាក់គត់ ដែលមានសិទ្ធិសម្រេចអនុញ្ញាត។ អាជ្ញាកណ្តាលរូបនេះ បានទទួលតំណែងនេះ ក៏ដោយសារលោកឌុយទែរតេ។ សម្រាប់លោកស្រី Leila de Lima បើទោះបីលោកឌុយទែរតេ អស់បុណ្យសក្តិ៍ក៏ដោយ ក៏មនុស្សនេះ នឹងនៅតែបន្តគោរពខ្លាចលោកឌុយទែរតេដែរ។
សង្ឃឹមចុងក្រោយ នៅតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិ
លោក Carlos Conde អ្នកស្រាវជ្រាវម្នាក់នៃអង្គការ Human Rights Watch បានលើកឡើងថា នៅសល់តែតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិក្រុងឡាអេទេ ដែលជាក្តីសង្ឃឹមចុងក្រោយ សម្រាប់ក្រុមគ្រួសារជនរងគ្រោះ។
គួររំលឹកថា កាលពីខែកញ្ញាឆ្នាំទៅមិញ តុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិ បានចាប់ផ្តើមបើកការស៊ើបអង្កេត ស្តីពីបទឧក្រិដ្ឋប្រឆាំងមនុស្សជាតិ ដែលអាចកើតឡើងក្នុងប្រតិបត្តិការបោសសំអាតគ្រឿងញៀន នៅហ្វីលីពីន។ បានតែ២ខែ ស្រាប់តែការស៊ើបអង្កេតនេះ ត្រូវបានព្យួរវិញ បន្ទាប់ពីរដ្ឋាភិបាលហ្វីលីពីនបានទាមទារ និងអះអាងថាភាគីខ្លួនកំពុងតែបើកការស៊ើបអង្កេតរួចហើយ លើសំណុំរឿងនេះ។ សម្រាប់លោក Carlos Conde ការពិតគឺរដ្ឋាភិបាលហ្វីលីពីន មានបំណងបោកបញ្ឆោត បំភ័ន្តភ្នែកសហគមន៍អន្តរជាតិ និងតុលាការក្រុងឡាអេតែប៉ុណ្ណោះ ដើម្បីចំណេញពេលវេលា បំបាត់រាល់ភស្តុតាងនានា។
នៅទីបំផុត កាលពីថៃសុក្រទី ២៤មិថុនាថ្មីៗនេះ លោក ការីម ខាន់ អគ្គរដ្ឋអាជ្ញាថ្មីនៃតុលាការព្រហ្មទណ្ឌអន្តរជាតិ បានប្រកាសថាលោកនឹងបើកការស៊ើបអង្កេតឡើងវិញ ក្នុងពេលឆាប់ៗនេះ ព្រោះការទាមទាររបស់ហ្វីលីពីន គឺមិនសមហេតុផលទេ។ តុលាការក្រុងឡាអេ បានអះអាងថាខ្លួននៅតែមានអំណាចយុត្តាធិការ ទោះបីហ្វីលីពីនលែងជាសមាជិកក៏ដោយ។ តែយ៉ាងណា លោកឌុយទែរតេ បានអះអាងហើយ ថាលោកមិនសហការក្នុងការស៊ើបអង្កេតនេះទេ។ បើទោះបីជាតុលាការក្រុងឡាអេ អាចប្រមូលភស្តុតាងបានគ្រប់ តែតុលាការនឹងមិនអាចបើកសវនាកា ដោយកំបាំងមុខបានឡើយ។
ឱកាសនិយាយរៀបរាប់ការពិត
ដោយឡែក លោក Ruben Carranza អ្នកជំនាញច្បាប់ម្នាក់ នៅមជ្ឈមណ្ឌលអន្តរជាតិ ដើម្បីយុត្តិធម៌អន្តរប្រទេស ដែលមានទីតាំងនៅក្រុងញូយ៉ក បានលើកឡើងថា វាមានជម្រើសមួយទៀត គឺការបង្កើត « គណកម្មការពិសេសដើម្បីស្វែងរកការពិតក្រៅផ្លូវការ »។
អ្នកជំនាញដែលធ្លាប់មានបទពិសោធន៍ ក្នុងករណីទាមទារត្រឡប់មកវិញ នូវទ្រព្យសម្បត្តិជាតិ ដែលក្រុមគ្រួសារអតីតប្រធានាធិបតីផ្តាច់ការហ្វីលីពីន ម៉ារកូស បានលួចទៅនោះ បានអះអាងថា គណកម្មការពិសេសនេះ អាចជាវេទិកាអនុញ្ញាតឲ្យក្រុមគ្រួសារជនរងគ្រោះ បរិយាយរៀបរាប់ពីអ្វីដែលពួកគេបានឆ្លងកាត់ ជាមួយនឹងប្រតិបត្តិការបង្ក្រាបគ្រឿងញៀន របស់លោកឌុយទែរតេ។ សម្រាប់លោកRuben Carranza នៅក្នុងប្រទេសមួយដូចជាហ្វីលីពីន ឱកាសនិយាយរៀបរាប់ការពិតមានមិនច្រើននោះទេ ដូច្នេះពេលណាអាចធ្វើបាន គឺត្រូវតែធ្វើ៕
ព្រឹត្តិបត្រព័ត៌មានព្រឹត្តិបត្រព័ត៌មានប្រចាំថ្ងៃនឹងអាចឲ្យលោកអ្នកទទួលបាននូវព័ត៌មានសំខាន់ៗប្រចាំថ្ងៃក្នុងអ៊ីមែលរបស់លោកអ្នកផ្ទាល់៖
ចុះឈ្មោះ