តើបារាំងជាទីជម្រកសម្រាប់ជនសង្ស័យក្នុងអំពើប្រល័យពូជសាសន៍នៅរវ៉ាន់ដាកាលពី ២៦ឆ្នាំមុន ឬ ?
ចុះផ្សាយនៅថ្ងៃ៖
ស្តាប់ - ០៧:២៦
កាលថ្ងៃសៅរ៍ ទី១៦ ឧសភា ប៉ូលិសបារាំងបានចាប់ខ្លួនជនហ្វេលីសៀន កាប៊ុយហ្គានៅក្នុងផ្ទះកូនប្រុសរបស់លោកស្ថិតនៅសង្កាត់អ្នកមានមួយជាយក្រុងប៉ារីស។ ការចាប់ខ្លួនលោកកាប៊ុយហ្គាបានធ្វើឡើងតាមដីកាចាប់ខ្លួនរបស់តុលាការព្រហ្មទ័ណ្ឌអន្តរជាតិក្រុងឡាអេក្នុងឆ្នាំ ១៩៩៨។ ជាជនជាតិរវ៉ាន់ដា និងមានអាយុ ៨៤ឆ្នាំ កាប៊ុហ្គាជាជនជាប់ចោទម្នាក់ក្នុងអំពើប្រល័យពូជសាសន៍លើជនជាតិទូតស៊ីនៅរវ៉ាន់ដាក្នុងចន្លោះខែមេសា និងកក្កដា ឆ្នាំ ១៩៩៤។ អំពើប្រល័យពូជសាសន៏កាលណោះបានបណ្តាលឲ្យមានមនុស្សស្លាប់ជិត ១លាននាក់។ តើជនកាប៊ុហ្គាជានរណា ហេតុអ្វីបានជារឿងរ៉ាវប្រល័យពូជសាសន៍មួយនេះបន្តឲ្យមានភាពល្អក់កកររវាងបារាំង និងរវ៉ាន់ដា និងថា តើបារាំងជាទីជម្រកសម្រាប់ជនសង្ស័យក្នុងអំពើប្រល័យពូជសាសន៍នៅរវ៉ាន់ដាកាលពី ២៦ឆ្នាំមុន ឬ ?
មុននឹងឆ្លើយសំណួរទាំងអស់នេះ យើងគួរបកក្រោយទៅមើលប្រវត្តិរបស់ប្រទេសរវ៉ាន់ដាជាមុនសិន ពិសេសស្ថានការណ៍នយោបាយនៅមុនផ្ទុះព្រឹត្តិការណ៍ប្រល័យពូជសាសន៍ចន្លោះពីខែមេសាដល់ខែកក្កដា ឆ្នាំ ១៩៩៤។ មានសហគមន៍ជាតិពិន្ធុ ៣ខុសគ្នានៅរវ៉ាន់ដា គឺហ៊ូទូ ទូតស៊ី និងត្វា។ នៅមុនផ្ទុះអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ អំណាចប្រធានាធិបតីស្ថិតក្នុងដៃលោកយូវេណាល់ អាប៊ីយ៉ារីម៉ាណាដែលជាជាតិពិន្ធុហ៊ូទូ។ តែនាពេលនោះ លោកអាប៊ីយ៉ារីម៉ាណាបានប្រឈមនឹងការបះបោររបស់ក្រុមឧទ្ទាមជាតិពិន្ធុទូតស៊ីដឹកនំាដោយលោកប៉ូល កាហ្គាមេ។ ជម្លោះផ្ទៃក្នុងរវ៉ាន់ដាកាលណោះត្រូវបានបារាំងក្នុងជំនាន់ប្រធានាធិបតីហ្រ្វង់ស័រ មីតេរ៉ង់បញ្ជូនទ័ពទៅជួយលោកអាប៊ីយ៉ារីម៉ាណាប្រឆំាងនឹងលោកប៉ូល កាហ្គាមេ។
ក្នុងឆ្នំា ១៩៩៣ កិច្ចព្រមព្រៀងមួយត្រូវបានរកឃើញរវាងលោកអាប៊ីយ៉ារីម៉ាណា និងលោកប៉ូល កាហ្គាមេដោយផ្តោតសំខាន់លើការធានាពីការវិលត្រឡប់របស់ជនភៀសខ្លួនទូតស៊ី និងការបែងចែកអំណាចរវាងពួកហ៊ូទូ និងពួកទូតស៊ី។ តែស្ថានការណ៍បានក្រឡាប់ចាក់ បន្ទាប់ពីលោកអាប៊ីយ៉ារីម៉ាណាបានបាត់បង់ជីវិតនៅក្នុងអំពើភេរវកម្មវាយប្រហារយន្តហោះដែលលោកកំពុងជិះ។ ព្រឹត្តិការណ៍មួយនេះបានធ្វើឲ្យពួកហ៊ូទូសងសឹកសម្លាប់ពួកទូតស៊ីដោយមិនរើសមុខចាប់ពីថ្ងៃទី៧ មេសា ដល់ខែកក្កដា ឆ្នំា ១៩៩៤។ ដើម្បីទប់ស្កាត់សោកនាដកម្មមួយនេះ និងដោយមានភ្លើងខៀវពីអង្គការសហប្រជាជាតិ បារាំងបានបញ្ជូនទ័ពទៅកាន់រវ៉ាន់ដាជាថ្មីក្នុងខែមិថុនា ឆ្នំា ១៩៩៤។
ចុះហេតុអ្វីបានជាមានវត្តមានទាហានបារាំងតាំងពីខែមិថុនា បែរជាអំពើប្រល័យពូជសាសន៍នៅបន្តអូសបន្លាយរហូតដល់ខែកក្កដា និងថា អ្វីទៅជាតួនាទីរបស់ទាហានបារាំងនៅមុន ក្នុងពេល និងក្រោយពេលអំពើប្រល័យពូជសាសន៍?។ ទីក្រុងគីហ្គាលីបាន និងកំពុងបន្តចោទទាហានបារាំងពីការជួយគាំទ្រពួកហ៊ូទូដើម្បីប្រឆាំងពួកទូតស៊ី។ តែទីក្រុងប៉ារីសបានច្រានចោល និងបានត្រឹមទទួលស្គាល់ពីកំហុសឆ្គងយុទ្ធសាស្រ្តរបស់ខ្លួនដោយមិនបានលំអិតអ្វីបន្ថែមទេ។ គេត្រូវរង់ចាំទស្សនកិច្ចរបស់ប្រធានាធិបតីបារំាងជំនាន់លោកនីកូឡា សាកូហ្ស៊ីនៅរវ៉ាន់ដាក្នុងខែកុម្ភៈ ឆ្នំា ២០១០ ទើបភាពតានតឹងរវាងក្រុងប៉ារីស និងក្រុងគីហ្គាលីហាក់បានធូរស្រាលបន្តិច។ តែភាពធូរស្រាលនេះបានតឹងតែងជាថ្មីនៅក្នុងជំនាន់ប្រធានាធិបតីលោកហ្រ្វង់ស័រ ហូឡង់។ នៅក្នុងជំនាន់ប្រធានាធិបតីអេម៉ានុយអែល ម៉ាក្រុង អ្វីៗហាក់ដូចជាស្ងប់ស្ងាត់បន្តិចមែន តែការពិតយ៉ាងណានោះនៅមិនទាន់បានលាតត្រដាងឲ្យឃើញ ស ខ្មៅនៅឡើយទេរវាងប៉ារីស និងគីហ្គាលី។
បន្ទាប់មកក្នុងខែមេសា ឆ្នាំ ២០១៩ លោកម៉ាក្រុងបានប្រកាសបើកឯកសារតម្កល់របស់បារាំងស្តីពីរវ៉ាន់ដាក្នុងចន្លោះឆ្នាំ ១៩៩០ និង១៩៩៤ ឲ្យគណៈកម្មាធិការនៃក្រុមអ្នកប្រវត្តិសាស្រ្ត រួមទាំងពង្រឹងលទ្ធភាពរបស់តុលាការបារាំងក្នុងការបន្តការកាត់ទោសលើជនប្រព្រឹត្តិអំពើប្រល័យពូជសាសន៍នៅរវ៉ាន់ដាជាយថាហេតុដែលកំពុងមានវត្តមាននៅក្នុងទឹកដីបារាំង។ តើតាមរយៈឆន្ទៈមួយនេះឬដែលនាំមានការចាប់ខ្លួនជនជាប់ចោទម្នាក់ឈ្មោះហ្វេលីសៀន កាប៊ុយហ្គាដោយប៉ូលិសបារាំងកាលពីថ្ងៃសៅរ៍ ទី១៦ ឧសភា?។ មានអាយុ ៨៤ឆ្នាំ កាប៊ុយហ្គាជាជនជាតិរវ៉ាន់ដាមានជាតិពិន្ធុហ៊ូទូ ជាអ្នកជំនួញដ៏មានឥទ្ធិពលម្នាក់ និងបានជាប់ចោទក្នុងបទប្រល័យពូជសាសន៍ និងឧក្រិដ្ឋកម្មប្រឆាំងមនុស្សជាតិ។
តុលាការព្រហ្មទ័ណ្ឌអន្តរជាតិបានចេញដីកាចាប់ខ្លួនកាប៊ុយហ្គាតាំងពីឆ្នាំ ១៩៩៨ ហើយរដ្ឋបាលអាមេរិកបានសន្យាផ្តល់លុយ ៥លានដុល្លារចំពោះអ្នកណាដែលអាចផ្តល់ព័ត៌មានឈានទៅចាប់ជនកាប៊ុយហ្គា។ តាមបទចោទប្រកាន់របស់តុលាការព្រហ្មទ័ណ្ឌអន្តរជាតិ ៣សប្តាហ៍ក្រោយផ្ទុះអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ក្នុងថ្ងៃទី៦ មេសា កាប៊ុយហ្គាបានបង្កើតមូលនិធិការពារជាតិមួយដើម្បីជួយគាំទ្ររដ្ឋាភិបាលរវ៉ាន់ស្តីទីដឹកនាំដោយក្រុមជ្រុលនិយមហ៊ូទូប្រឆាំងនឹងពួកខ្មាំងសត្រូវ និងពួកឃុបឃិត។ ខ្មាំងសត្រូវកាលណោះ គឺពួកទូតស៊ី។ កាប៊ុយហ្គាជាអ្នកទិញគ្រឿងសព្វាវុធបំពាក់ឲ្យកម្លាំងហ៊ូទូដើម្បីសម្លាប់ពួកទូតស៊ី។ ទន្ទឹមគ្នានេះ កាប៊ុយហ្គាដែលជាប្រធានវិទ្យុ ទូរទស្សន៍មួយក្នុងស្រុកក៏បានប្រើបណ្តាញផ្សព្វផ្សាយមួយនេះដើម្បីអំពាវនាវឲ្យមានឃាតកម្មសម្លាប់ពួកទូតស៊ី និងពួកដែលប្រឆាំងនឹងពួកហ៊ូទូ។
ខណៈដែលរវ៉ាន់កំពុងធ្លាក់ក្នុងទង្វើប្រល័យពូជសាសន៍ កាប៊ុយហ្គាបានគេចខ្លួនទៅបរទេសជាមួយក្រុមគ្រួសារ។ បន្ទាប់ពីភៀសខ្លួនទៅជួបប្រពន្ធ និងកូនៗនៅស្វ៊ីសក្នុងខែកក្កដា ឆ្នាំ ១៩៩៤ កាប៊ុយហ្គាក៏ត្រូវបានរដ្ឋអំណាចស្វ៊ីសបណ្តេញចេញ រួចបានភៀសខ្លួនទៅកាន់ប្រទេសអាហ្រ្វិកមួយចំនួន ពិសេសកេនយ៉ាដែលកាប៊ុយហ្គាបានស្នាក់នៅយ៉ាងយូរ និងថែមទាំងបានបន្តមុខជំនួញដោយមានការជួយការពារពីប្រធានាធិបតីកេនយ៉ាជំនាន់នោះ គឺលោក Danel Arap Moi ទៀតផង។ គឺក្នុងប្រទេសកេនយ៉ាដដែលនេះដែលកាប៊ុយហ្គាបានរងការប៉ុនប៉ងចាប់ខ្លួនមិនបានសម្រេចចំនួនពីរដង គឺក្នុងឆ្នាំ ១៩៩៧ និងឆ្នាំ ២០០៣។ ចំណែកការប៉ុនប៉ងចាប់ខ្លួនចុងក្រោយមិនបានសម្រេចបានធ្វើឡើងនៅក្នុងប្រទេសបែលហ្ស៊ិកកាលពីឆ្នាំ ២០០៨ ក្នុងពេលដែលជនកាប៊ុយហ្គាទៅចូលរួមបុណ្យសពប្រពន្ធ។
ទីបំផុត និង ២៦ឆ្នាំក្រោយមក គឺក្នុងទឹកដីបារាំងដែលកាប៊ុយហ្គាបានលាក់ខ្លួនអស់ជាច្រើនឆ្នាំដោយប្រើអត្តសញ្ញាណក្លែងក្លាយ។ ពិតណាស់ ការចាប់ខ្លួនកាប៊ុយហ្គាជាសក្ខីកម្មមួយបញ្ជាក់ថា អ្នកដែលទទួលខុសត្រូវនៅក្នុងអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ពិតជាមិនអាចរត់រួចពីការអូស ក ទៅកាត់ទោសបានឡើយ ទោះបីជាបទឧក្រិដ្ឋរបស់គេបានកើតឡើងតាំងពី ២៦ឆ្នាំមុនក៏ដោយ។ ក៏ប៉ុន្តែ ព័ត៌មានមួយនេះក៏អាចបំផុសឲ្យមានសំណួរមួយចំនួនចោទឡើងដែរដូចជាថា តើទំនាក់ទំនងរវាងក្រុងបារីស និងក្រុងគីហ្គាលីដែលកំពុងតានតឹងស្រាប់នឹងរឹតតែតឹងតែងមួយកម្រិតទៀតដែរ ឬទេ តើបារាំងមិនមែនជាទីជម្រកសម្រាប់ជនជាប់ចោទក្នុងអំពើប្រល័យពូជសាសន៍នៅរវ៉ាន់ដាកាលពី ២៦ឆ្នាំមុនទេ ឬយ៉ាងណា ឬមួយក៏ថា តើបារាំងមានបាតដៃប្រឡាក់ឈាមនៅក្នុងអំពើប្រល័យពូជសាសន៍នោះ ឬអត់។
២៦ឆ្នាំក្រោយមក អំពើប្រល័យពូជសាសន៍នៅរវ៉ាន់ដាមួយនេះកំពុងបន្តចិញ្ចឹមភាពតានតឹង និងធ្វើឲ្យបារាំង និងរវ៉ាន់ដាពិបាកមើលមុខគ្នាចំ។ ដរាបណាគ្មានការលាតត្រដាន និងគ្មានការហ៊ានទទួលស្គាល់ការពិតទេ ដរាបនោះគ្មានថ្ងៃដែលបារំាង និងរវ៉ាន់ដាអាចមានទំនាក់ទំនងប្រក្រតីជាមួយគ្នាឡើងវិញបានឡើយ៕
ព្រឹត្តិបត្រព័ត៌មានព្រឹត្តិបត្រព័ត៌មានប្រចាំថ្ងៃនឹងអាចឲ្យលោកអ្នកទទួលបាននូវព័ត៌មានសំខាន់ៗប្រចាំថ្ងៃក្នុងអ៊ីមែលរបស់លោកអ្នកផ្ទាល់៖
ចុះឈ្មោះ